Steun boeren in de agro-ecologische transitie waar ze mét de natuur gaan werken

Suzy Serneels is Beleidsmedewerker Recht op Voedsel bij Broederlijk Delen

Een VN-top buigt zich deze week over de hervorming van de wereldwijde voedselsystemen. Agro-ecologie en het recht op voedsel zouden centraal moeten staan in de besprekingen. Maar vooral de machtige agro-industrie dreigt daar haar slag thuis te halen.

Het jongste rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) over de staat van voedselzekerheid en nutritie in de wereld, waarschuwt dat vorig jaar bijna 10 procent van de wereldbevolking getroffen werd door honger, onder hen heel wat boeren. Ook zonder dit rapport was het al duidelijk dat onze voedselsystemen kreunen onder de sociale en ecologische problemen, nog scherp gesteld door Covid-19. Toenemende honger en de explosieve toename van ondervoeding zorgen dat we steeds verder afwijken van het doel om tegen 2030 honger uit de wereld te helpen, en dit terwijl er meer dan genoeg voedsel wordt geproduceerd om iedereen te voeden. Toch stijgen de voedselprijzen en riskeren we opnieuw een enorme voedselcrisis, bovenop de gezondheidscrisis. Niet door een gebrek aan productie, maar door marktspeculatie en een schrijnend gebrek aan herverdeling van winsten in de voedingssector. De steeds grotere machtsconcentratie in de agro-industrie zorgt allang niet meer voor gezonde concurrentie, maar wel voor dalende inkomens en minder autonomie voor boeren die gevangen zitten in het systeem. De milieu-impact van het agro-industriële model, op vlak van ontbossing, klimaatverandering, vervuiling van bodem en water en verlies aan biodiversiteit, blijft toenemen.

Voedseltop

Dat voedselsystemen aan verandering toe zijn en duurzamer moeten, wordt nauwelijks betwist. Maar hoe zorgen we ervoor dat die transformatie ecologisch duurzaam én sociaal rechtvaardig is? Dat is onderwerp van discussie op de VN-Voedseltop, deze week in Rome. Gezien de uitdagingen, zouden het recht op voedsel en agro-ecologie centraal moeten staan in de besprekingen. Men zou resoluut moeten kiezen om de ruim 500 miljoen kleinschalige boeren te ondersteunen die op amper 25 procent van de landbouwgrond maar liefst 60 tot 70 procent van het wereldwijd geconsumeerde voedsel produceren. Men moet hen steunen in de agro-ecologische transitie waar ze mét de natuur gaan werken en (bio)diversiteit omarmen, en lokale markten ontwikkelen waar ze een eerlijke prijs krijgen voor hun producten.

Steeds meer boeren en sociale bewegingen kiezen al voor agro-ecologie en tonen dat het werkt. Indiase boeren en hun bewegingen ontwikkelden ‘zero budget natural farming’ (ZBNF), gebaseerd op agro-ecologische praktijken en financiële autonomie als reactie op de schuldencrisis bij de boeren. De boerenbeweging kreeg zoveel navolging dat ook deelstaten zoals Andhra Pradesh ZBNF nu ondersteunen. Minstens 1,5 miljoen Indiase boeren passen met succes ZBNF toe. In bv. Oeganda, Peru of Colombia toonden gemeenschappen met agro-ecologische boerenbedrijfjes die divers, lokaal gekweekt voedsel leverden zich weerbaarder tegen de pandemie. Ook in Vlaanderen kennen alternatieve modellen succes waarin boeren en burgers de oogst en de risico’s delen en boeren verzekerd zijn van een leefbaar inkomen.

Aan de kant geschoven

Ondanks groeiend wetenschappelijk bewijs dat agro-ecologie de beste strategie is om voedselsystemen sociaal rechtvaardig en ecologisch duurzaam te transformeren, krijgt ze onvoldoende aandacht op de VN-Voedseltop. Agro-ecologie wordt gereduceerd tot ‘regeneratieve landbouw’, waarbij de ecologische aspecten behouden blijven, maar de minstens zo belangrijke aspecten van sociale rechtvaardigheid, cocreatie van kennis en voedselsoevereiniteit worden genegeerd. Dit blijkt uit de clusters van ‘baanbrekende oplossingen’ die uit het voorbereidende traject kwamen. Dit zijn vooral technologische oplossingen zoals precisielandbouw, nieuwe zaden en andere recepten uit de ‘groene revolutie’ waarbij men misschien de schade per eenheid product beperkt, maar ondertussen sterk afhankelijk blijft van kapitaal, globale markten en fossiele energie. Straks zullen hybride, vrijwillige coalities van overheden, bedrijven en ngo’s zich achter die oplossingen scharen. Of en aan wie die coalities verantwoording zullen afleggen over hun ambities en uiteindelijke resultaten is onduidelijk. Wél duidelijk is dat de macht van de agro-industrie niet zal worden aangetast.

Als straks de VN-voedseltop een gemiste kans blijkt te zijn om onze voedselsystemen grondig te hervormen, is er dit jaar nog herkansing mogelijk op de klimaattop in Glasgow (COP26), of op de Nutrition for Growth Summit in Japan. Want ook daar zal de transformatie van voedselsystemen op de agenda moeten staan als men het klimaat wil redden en ondervoeding uit de wereld helpen.