Repliek op Maarten Boudry: ‘Laat je niet vangen aan de illusie van de ‘groene groei’’

‘Groene groei’ is het beste of enige medicijn om de klimaatverstoring op te lossen, volgens Maarten Boudry. In plaats van de groeidogma’s (die de ecologische problemen creëerden) in vraag te stellen, probeert men zo het groeiparadigma te bestendigen. Door met oogkleppen naar de toekomst te kijken, blijven we blind voor meer wenselijke toekomstpaden en riskeren om we in een van de vijf groeivalkuilen te trappen.

1. Het bbp: weg ermee!

Een eerste belangrijke valkuil is dat de indicator die groei weergeeft, het bruto binnenlands product (bbp), helemaal niet kan dienen als welvaartsindicator, aangezien het enkel de marktproductie aan goederen en diensten weergeeft. Simon Kuznets, Nobelprijs-laureaat in de economie, waarschuwde ons daarvoor al bij het ontstaan van de bbp-rekeningen in 1934. Ondanks wijdverspreide kritiek blijft het bbp vandaag nog steeds belangrijk in de politiek, economie, samenleving en media.

Die vaststelling zet de Nederlandse econoom Jeroen van den Bergh ertoe aan het bbp te omschrijven als “waarschijnlijk het grootste informatiegebrek ter wereld”. Het zou beter zijn het bbp los te laten en alternatieve welvaartsindicatoren te hanteren, zoals bijvoorbeeld de Index voor Duurzame Economische Welvaart, die wel rekening houdt met ongelijkheid, huishoudelijk werk en de sociale en ecologische kosten van economische activiteiten.

2. Greenwashen

Een ander probleem van groeiapostelen is dat ze de groene groei van bepaalde sectoren verwarren met bbp-groei van de algemene economie. In een rechtvaardige transitie kunnen bepaalde sectoren zoals openbaar vervoer, regeneratieve landbouw, hernieuwbare energie, woningen isoleren, zorg of cultuur aan belang winnen. Dat betekent evenwel niet dat de algehele economie ook hoeft te groeien, aangezien bepaalde vervuilende sectoren zoals de industriële landbouw, fossiele industrie, fast fashion en luxeconsumptie moeten krimpen.

De noodzaak om te vergroenen wordt handig aangewend om het hele groeiparadigma te greenwashen. Dat is bijzonder gevaarlijk, aangezien het zeer onwaarschijnlijk is dat groene groei snel genoeg zal gebeuren om de klimaatverstoring te beperken tot 1,5 of 2 graden – en zo binnen veilige planetaire grenzen te blijven. Het wekt dan ook weinig verbazing dat wetenschappers in het gerenommeerde tijdschrift Nature Communications ervoor pleiten om in het licht van een echte duurzaamheidstransformatie niet enkel in te zetten op technologie, maar ook werk te maken van verregaande levensstijlwijzigingen waarbij we overconsumptie terugdringen.

3. Sociale limieten aan groei

Die economische en ecologische grenzen zijn niet alles. Er zijn bovenal sociale grenzen aan groei, aangezien groei geen blijvende welzijnsverbeteringen garandeert. Onze consumptiewapenwedloop leidt mogelijk zelfs tot welzijnsverliezen, aangezien we te veel tijd spenderen aan het streven naar geld en consumptie en te weinig aan onze gezondheid en familie en vrienden. Een andere keerzijde is dat materialisme voor tal van welvaartsziekten en ongemakken zorgt zoals stress, angst, burn-out, depressie. De behandeling van deze ziekten is goed voor het bbp, maar ondermijnt zowel onze sociale zekerheid als welvaartsstaat.

Dat is allesbehalve gezond: we putten zowel onszelf als onze vitale planeet uit. We kampen met moeilijke emoties (zoals angst, verdriet en vervreemding) die we proberen te verdoven met shoppen, overwerken, perfectionisme, anderen helpen, en door fenomenen zoals bingewatchen, -eten en -drinken. Maar aangezien je niet enkel zware emoties kan onderdrukken, smoren we zo helaas ook positieve emoties zoals geluk in die kiem. Aangezien deze kwalen niet louter individuele moeilijkheden zijn, vereisen ze een maatschappelijke aanpak. Onszelf afvragen ‘hoeveel is genoeg?’ is noodzakelijk om gezond en wel samen te leven binnen planetaire grenzen.

4. Techno-illusies voor gevorderden

We willen graag geloven dat we dankzij groene groei en technologie uit het ecologische vraagstuk kunnen groeien zodat er verder niets moet veranderen. Sommigen zien huidige en toekomstige technologie als wonderoplossingen waarop we volop moeten inzetten. Er wordt al jaren gepalaverd over kernfusie. Het zou alles oplossen, maar het is er nog steeds niet. We horen ook veel over ’s werelds grootste fabriek in IJsland die CO₂ uit de lucht haalt, ook al staan zulke dingen totaal niet in verhouding tot wat nodig is.

Techno-illusies zijn niet alleen klimaatsabotageverhalen die ons in slaap sussen, maar ook afleidingsmanoeuvres om niet te hoeven praten over wat nodig is: een betekenisvolle en rechtvaardige systeemverandering met snelle en drastische uitstootverminderingen. De vraag stelt zich: wie heeft baat bij deze gevaarlijke fantasieën en zullen we überhaupt met technologie alleen ooit genoeg hebben?

5. Geen actieve hoop bij emotionele constipatie

Techno-illusies zijn een doekje voor het bloeden, aangezien ze een emotioneel feedbackproces fnuiken. Volgens Joanna Macy is in het reine komen met onze emoties cruciaal: actieve hoop hebben gaat samen met opnieuw verbinding maken met elkaar en het ‘levensweb’ waar we deel van uitmaken. Vertrekken van dankbaarheid voor deze wonderbaarlijke levende planeet is voor Macy een eerste stap tot verbinding. Dankzij deze dankbaarheid kunnen we zo, in tweede instantie, de penibele planetaire toestand onder ogen zien en onze pijn (verdriet, woede, enzovoort) voor de wereld eren.

Deze emoties doorvoelen helpt ons om met nieuwe ogen te zien dat we deel uitmaken van het levensweb. Dit opent nieuwe mogelijkheden om in een volgend stadium weer op pad te gaan en ons in te zetten voor de gezondheid van onze wereld. Dit moedig aanschouwen van onze emoties is nodig om als actieve burgers mee te werken aan een sociaal-ecologische transformatie van onze samenleving en zo actieve hoop in de praktijk te brengen.

Einstein wist al dat we een probleem niet kunnen oplossen met dezelfde denkwijze die het creëerde. Wat we nu nodig hebben is een open blik op de toekomst, waarbij we moedig genoeg zijn om groei los te laten en meer sociaal wenselijke toekomstpaden te verkennen – want ontgroeien doet bloeien.