Rechters zetten de boel op stelten, kiezers zorgen voor rust

Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en de auteur van Reset. Zijn bijdrage verschijnt tweewekelijks.

Toen ik begin jaren zeventig in Amerika woonde, liep de VS voor op ons. Trends die daar opdoken, bereikten pas later Europa, zoals het rondlopen op turnpantoffels, sneakers genaamd, ook buiten de turnzaal, vegetarisch eten, inkopen doen in grote shopping malls, de ICT-revolutie, het onder de arm nemen van advocaten bij het minste probleem, een jeugd die steeds meer behoefte kreeg aan psychologische bijstand.

Bij latere bezoeken aan Amerika kreeg ik de indruk dat het steeds minder vooropliep. De kwaliteit van de koffie bijvoorbeeld bleef er erbarmelijk, lang nadat in Europa romige espresso de cafés en restaurants had veroverd. Misschien heb ik me door de koffie laten misleiden. Recent kwamen immers zowel woke als een nieuwe, virulente vorm van cultureel conservatisme overwaaien uit Amerika.

Siamese tweelingen zijn dat. Beide beschouwen de wereld niet als een voorwerp van beleving en verwondering, maar van moralisering. Zij delen hem op in Goed en Kwaad. Zij zien geen mensen die van mening verschillen. Hun wereld is bevolkt met goede en slechte mensen. Dat is een wezenlijke Amerikaanse karaktertrek. Woke en het strijdbare ethisch conservatisme zijn er slechts de zoveelste belichaming van.

Het gaat om een fundamenteel antidemocratische houding. Wie de wereld zo benadert, wil het Goede bij wet opleggen aan iedereen; mensen zeker niet laten kiezen. Geen wonder dus dat de VS, na een paar decennia woelige ervaring met democratie, al in 1803 afsloegen richting juristocratie. De volkssoevereiniteit werd onderworpen aan een beperkt aantal rechters die in het Supreme Court zetelen en erover waken dat de onbetrouwbare kiezers, de angstaanjagende meerderheid, hun visie van het Goede niet krenken.

Abortus

Woke is een ontaard progressisme, een nastreven van progressieve doelen op een manier die zich van de rede heeft losgemaakt. Het kon gedijen omdat Amerikaanse progressieven sinds 1973 denken dat hun visie van het Goede de enig denkbare is. In dat jaar besliste het Supreme Court dat abortus een grondwettelijk recht is van elke Amerikaan, ook al denken de meerderheid en de wetgever daar anders over. Dat was een fantasierijke interpretatie van de grondwet, maar voor progressieven vanzelfsprekend: hun voorkeur, daar twijfelen zij niet aan, is een recht dat boven de wetgever staat.

Een halve eeuw later, in 2022, hebben de rechters van het Supreme Court een andere voorkeur. In het licht daarvan garandeert de grondwet geenszins het recht op abortus. Enkel de wetgever, het volk, kan zulk recht in het leven roepen. Grote verontwaardiging van de progressieven. Ondenkbaar toch dat hun persoonlijke voorkeur geen recht is, niet verheven staat boven het vulgaire volk en zijn wil. Maar zie nu, in Kansas, een conservatieve staat waar bij de laatste presidentsverkiezing 56 procent voor Trump en slechts 41 procent voor Biden koos, daar of all places wil bijna 60 procent van de kiezers het recht op abortus behouden.

Die democratische meerderheid weegt veel zwaarder dan de wispelturige mening van een paar rechters. Zij schept een recht, maar tevens ook de democratische fundering voor dat recht. Het is nagenoeg zeker dat de Republikeinen voortaan hun anti-abortuscampagne zullen dimmen. En dat is een verademing na de polarisering en het geweld aangezwengeld door het juristocratisch opleggen van een recht. Democratie heelt, juristocratie verdeelt. Voor wie dat nog niet snapt, komt de volgende les eraan.

Dekoloniseren

Wij herinneren ons nog het stelletje would-be-inquisiteurs dat in opdracht van het blauw-groene Gentse stadsbestuur in 2020 de stadsbibliotheek ging ‘dekoloniseren’, uitzuiveren. Ook die gruwel kwam overwaaien uit de VS. Daar zijn wokers al geruime tijd drukdoende met het uit boekenwinkels en bibliotheken en van leeslijsten verwijderen van boeken die “stereotiepe beelden” ophangen en alzo het Kwade verspreiden. Maar wat zien we daar nu gebeuren? Verschillende Republikeinse volksvertegenwoordigers zwaaien met ellenlange lijsten van “verkeerde” boeken. Conservatieve ouders pluizen de boeken uit waarmee de kinderen thuiskomen van school en alarmeren meteen gelijkgezinden via sociale media. Verenigingen van verontruste burgers spannen processen aan tegen scholen, bibliotheken en boekenwinkels. Boeken verdwijnen en bibliothecarissen zoeken ander werk. Wat progressieven doen, kunnen conservatieven ook, doorgaans doortastender.

Vanuit twee tegenstrijdige visies op Goed en Kwaad wordt de wereld van boeken nu opgedeeld in even tegenstrijdige lijstjes van goede en foute boeken.

Democratie is een zachte gezindheid, een respectvolle gevoeligheid voor andere meningen. Waarschijnlijk werd die geest mede gevormd door belangstelling voor boeken, vooral voor ‘foute’ boeken. Een democratische vorming is onverzoenbaar met de idee van ‘foute’ boeken. Zij is gericht op het vreedzaam samenleven van mensen die tot botsende overtuigingen komen... en daartoe zijn botsende boeken nodig. Juristocratie daarentegen steunt op het uitgangspunt dat het onderscheid tussen goede en slechte meningen kan worden gemaakt vooraleer mensen zich daarover informeren, debatteren en uitspreken. Zo kwam het nazisme aan de macht, niet door een keuze van de meerderheid, maar omdat de Duitsers geloofden dat de volmachten, de rassenwetten, het afschaffen van de grondwet... tot stand kwamen op een manier die juridisch in orde was.