Professor Jonathan Holslag: ‘Als Rusland alsnog wint in Oekraïne, gaat het hek van de dam’

Jonathan Holslag doceert aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij is de auteur van Van muur tot muur: de wereldpolitiek sinds 1989. Elke maand schrijft hij een essay voor De Morgen.

Een jaar later, en het begint weer hélemaal van voor af aan. Terwijl alles in onze contreien zijn gangetje gaat, de modale burger, nog verzadigd en versuft van de eindejaarsdissen, aanstalten maakt om opnieuw de skilatten van de zolder te halen, weeklagend dat de wereld toch niet grauwer kan zijn dan deze februari onder Noordzee-grijs, troepen op een goede dagreis van hier ruim een half miljoen jonge mannen samen om elkaar de komende maanden af te slachten. Afslachten. Dat blijft de essentie van oorlog. En terwijl we dan opnieuw vol onbegrip zullen zuchten dat er toch snel onderhandelingen nodig zijn en dat we in deze wereld realistisch moeten wezen, zullen elders grootmachten nieuwe plannen uittekenen om de realiteit van de wereld grondig te veranderen, of zoals een Chinese professor dat uitdrukte: voor eens en voor altijd een einde te maken aan de westerse dominantie.

Voor Rusland wordt dit de definitieve poging, het nieuwe grote voorjaarsoffensief. Vorig jaar liep het mis waar het mis kón lopen en in de zomer namen de Oekraïners het initiatief over, zoals dat heet, met heldhaftige tegenaanvallen in Cherson, Charkiv en Izium. In het Kremlin brak paniek uit. Generaals werden gewisseld; plannen in twijfel getrokken. Rusland had een pauze nodig. De voorbije winter bevroor de campagne tot een drieste stellingenoorlog. Beide partijen groeven zich in, maar de Russen lieten de ene na de andere golf huurlingen en gespuis uit de strafkampen los op de schootsposten van de vijand – als schimmen tussen de kraters. Voor wie deserteerde uit de Wagnerhorde wachtte de mokerhamer. De Russische artillerie bleef routinematig projectielen slingeren op burgerdoelen, kwestie van duidelijk te maken dat geen enkele Oekraïner zich veilig moest voelen. Kiev aasde een tijd op nieuwe offensieven, maar moest het bij gebrek aan munitie en bij het aanschouwen van de Russische machtsopbouw achter de linies tot nu toe kalm aan doen. Het zou zelfs best kunnen dat de westerse tanks en pantservoertuigen te laat komen.

Brutaliteit als militair voordeel

En hier staan we dan, in februari, te midden van bevroren smurrie, loopgraven en puin. De beelden van het front doen denken aan die van de Eerste Wereldoorlog, niet verwonderlijk want de hele oorlogvoering is gelijkaardig. “Het lijf in slijk geplant”, zoals de dichter Geert Buelens dat ooit zo treffend neerschreef. 300.000 rekruten worden haastig klaargestoomd om het front te overspoelen. 300.000 ‘lijven’ zouden dat ook moeten kunnen, alleen al omdat het voor de verdediger enorme hoeveelheden munitie vereist om die lijven uit te schakelen. Rusland zal alles bijeenschrapen om vooruitgang te boeken. En dat is nog steeds aardig wat. Het beschikt sowieso over voldoende munitie om de tegenstander dit voorjaar aan een hels ritme te bestoken. Of Rusland het einde van het jaar haalt, is niet duidelijk, maar de doorbraak moet er op korte termijn komen. Het heeft raketten, nog steeds duizenden raketten: niet de meest precieze, maar precies genoeg om terreur te zaaien. Van brutaliteit een militair voordeel maken, daar gaat het om.

De pakweg zeventig kilometer tussen de huidige frontlijn en de westelijke grenzen van Donbas kunnen weleens de bloederigste zeventig kilometer worden in de recente militaire geschiedenis. De Russen zullen er vastlopen op een netwerk van stellingen, uiteengereten worden in eindeloze mijnenvelden en, als ze daar voorbij zouden geraken, de tanden stukbijten op zwaar versterkte steden als Slovjansk, Kramatorsk en wellicht ook Zaporizja. Geschat wordt dat er al 200.000 tot 300.000 Russische soldaten in de regio zijn, dat er de komende maanden nog eens 200.000 tot 300.000 achter de hand gehouden worden en dat er nóg eens 200.000 tot 300.000 zullen worden gemobiliseerd als de eerste golven niet zouden volstaan. De precieze objectieven van het Kremlin zijn niet helemaal duidelijk. Officieel houdt het vast aan de doelen die het bij het begin van het conflict al vooropstelde: het bezetten van het oosten en het zuiden – tot en met Odessa, maar ook het demilitariseren van heel Oekraïne. Wellicht zullen de Russen hun objectieven bijstellen al naar gelang de progressie de komende maanden. We kunnen echter niet veronderstellen dat zij bij succes zullen stoppen aan de Dnjepr.

Rusland kan niet eindeloos doorgaan en heeft zich met het mislukte offensief van vorig jaar in een moeilijke situatie gemanoeuvreerd. Toch mogen we er niet van uitgaan dat het land geen reserves meer heeft. Zeker tot aan de zomer, en wellicht ook langer, zou het een hels gevechtstempo moeten kunnen volhouden. De tanks en pantsers die bij bedrijven als UralVagonZavod en Rostec buitenrollen, zullen niet steeds even betrouwbaar zijn, maar ze worden in grote aantallen geproduceerd. Ook de Russische economie houdt zich overeind. Vorig jaar kromp ze met amper 3 procent, vooral dankzij de aanzienlijke uitvoer van energie. Zeebrugge was een van de favoriete bestemmingen. De koers van de Russische roebel herstelde zich snel en de inflatie lag er vorig jaar slechts een fractie hoger dan in de Europese Unie. Er is nauwelijks een spoor van sociale onrust. Voor dit jaar verwacht het internationaal muntfonds opnieuw een lichte groei.

De-dollarisatie

Intussen werkt Rusland aan de normalisering van zijn betrekkingen met andere grote spelers. Van diplomatiek isolement is nooit sprake geweest. Buitenlandminister Lavrov was onlangs in Zuid-Afrika om er intensere economische samenwerking te bespreken. Binnen twee weken houden de twee landen, vergezeld door China, een symbolische oefening met oorlogsschepen. “We bepalen zelf wel hoe onze diplomatie onze belangen moeten behartigen en laten ons door niemand te les lezen,” klinkt het daar. Eenzelfde boodschap kwam vanuit India, een belangrijke afnemer van Russische energie en wapens. “Ik kan veel voorbeelden geven van landen die de soevereiniteit van een ander land schonden en als ik zou vragen hoe het met Europa staat op dat vlak, dan zou een lange stilte volgen.” Sinds het begin van de oorlog versterkte Rusland zijn economische relaties met tientallen landen, waaronder Vietnam, Indonesië, Egypte en Brazilië. De nieuwe Braziliaanse president, Inacio Lula da Silva, gaf al aan zich te zullen onthouden van kritiek op Rusland. Het Russische persagentschap TASS kondigde aan dat de Chinese president Xi Jinping dit jaar in Rusland op bezoek gaat.

De Russische invasie heeft landen aan het denken gezet. Dat het Westen de oorlog niet wist te stoppen, beschouwen velen als het einde van de westerse dominantie. Dit is het signaal om zich sneller van het Westen los te maken. Vooral in het financieel domein hoopt men dat de westerse sancties zullen leiden tot de versnelde afbrokkeling van de dollar en de euro als dominante munten. Iran en Pakistan pleiten ervoor om de Chinese yuan te promoten in het betalingsverkeer tussen de landen van de Shanghai Cooperation Organization (SCO). India heeft Rusland bijvoorbeeld met de Yuan betaald voor ingevoerd steenkool. Symbolisch, maar hoogst relevant. “Rusland zal nu sowieso het gebruik van de Yuan stimuleren”, schreef professor Wang Xiaoquan. “De eerste ‘de-dollarisatiezone’ zal gevestigd worden in de SCO.” Die landen willen ook meer samenwerken op het gebied van veiligheid en technologie.

Wie dacht dat het net zich om Rusland zou sluiten, ziet vandaag dat het Westen zelf steeds meer omsloten wordt door allerlei projecten tussen overwegend autoritaire landen en onomwonden vijandigheid tegen het Westen. Voor een deel is dat een onvermijdelijk gevolg van de kentering van de machtsbalans die al langer aan de gang was. Als Rusland de komende maanden door de Oekraïense verdediging breekt, dan zal dat andere ambitieuze mogendheden sterken in hun verzuchting naar een invloedssfeer, het streven naar meer economische onafhankelijkheid van het Westen, ja zelfs het ontwikkelen van steeds krachtigere wapens om rivalen op afstand te houden, kernwapens inbegrepen.

Als Rusland alsnog wint in Oekraïne, gaat het hek van de dam. De schuchtere stappen naar een multipolaire wereld zullen versnellen en we zullen ons dan met bruuske stappen bewegen naar een tot de tanden gewapende anarchie. Er staat de komende maanden veel op het spel op het slagveld van Donbas.