Politici mogen nooit dulden dat topmedewerkers hen in de schaduw plaatsen

Vincent Stuer is schrijver en werkt voor de Renew Europe-fractie in het Europees Parlement. Zijn column verschijnt tweewekelijks, afwisselend met Mark Elchardus.

Het is een vaste stelregel in de politiek: als de mensen achter de schermen het verhaal gaan uitmaken, zijn de mensen voor de schermen duidelijk de plot kwijt.

Bij Boris Johnson is het zover. Terwijl hij in het defensief zit over brexit en zijn corona-aanpak, gaan zijn medewerkers voluit in het offensief – tegen elkaar. Zijn rechterhand Lee Cain neemt ontslag omdat hij een promotie tot kabinetschef misloopt. Die stuitte op verzet van misnoegde ministers en parlementsleden, voor wie hij nooit enig respect opbracht. Ze worden daarbij gesteund door Carrie Symonds, de verloofde van de eerste minister. Een soap dus, maar met een vleugje House of Cards: de macht van de nu opgestapte brexit­ideoloog Dominic Cummings was buiten proportie en hij genoot ervan bij elke controverse in de aanval te gaan. Zijn meest penibele persconferentie vond plaats in de rozentuin van 10 Downing Street, waar normaal alleen de allerhoogsten mogen komen. De plaats was de boodschap: dit is míjn huis.

Zoiets gebeurt nooit toevallig, en altijd is het een slecht teken. Tony Blair werd eerst gered en dan beschadigd door de reputatie van zijn woordvoerder, Alistair Campbell. Het verstand van strateeg Karl Rove, ‘Bush’s Brain’, stak schril af tegen de onwetendheid van zijn baas, George W. Bush. De kabinetschef van Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, Martin Selmayr, glorieerde in zijn reputatie als het ‘Monster van de Berlaymont’, en zijn benoeming tot secretaris-generaal veroorzaakte een rel die Junckers hele erfenis zou overschaduwen. Politici mogen nooit dulden dat topmedewerkers hen in de schaduw plaatsen.

Het is een moeilijke evenwichtsoefening. Mensen achter de schermen worden gedreven door dezelfde idealen, inzichten en machtshonger als de politici die ze dienen, alleen moeten zij zich terugtrekken zodra het werk klaar is om gehandtekend te worden, en hun ego achterlaten als de camera’s draaien. “Het heeft iets groots, je leven naast en door een groot man te leiden”, schreef de secretaris van de legendarische rijkskanselier Otto von Bismark (1815-1898), “geabsorbeerd te worden door zijn denken, plannen, beslissingen, en in zekere zin te verdwijnen in zijn persoonlijkheid. Je eigen individualiteit loopt het risico erin vermalen te worden.” Dat vraagt een terughoudendheid die ze steeds minder kunnen opbrengen. Als koks en journalisten in de schijnwerpers mogen staan, waarom politieke medewerkers dan niet?

Consiglieri

De Brit Richard Hytner vindt dat we te weinig waarderen wat het betekent om níét nummer 1 te zijn. Zelf was hij CEO van verschillende bedrijven, om pas later te ontdekken dat hij in een ondersteunende rol bij communicatiegigant Saatchi & Saatchi veel beter functioneerde, én gelukkiger was. Zijn boek Consiglieri, Leading from the shadows is een pleidooi voor de nummers 2 in het zakenleven, de sportwereld en in de politiek. Mensen met het zeldzame talent anderen te doen schitteren. ‘A-leaders’, zoals hij ze noemt, zijn eenduidig en pas gelukkig als ze misnoegd zijn. Ze willen knopen doorhakken, dat is waar ze goed in zijn. En al de rest is frustratie, daar halen ze hun energie uit. Maar naast hen staan verschillende types ‘C-leaders’, consiglieri, die maatwerk kunnen leveren en daar veel meer voldoening uit halen. Technici of dromers. Filosofen of coaches. Loodgieters en straatvechters, of zoals Nixons kabinetschef H.R. Haldeman zich omschreef: “I’m the President’s sonofabitch”. Een toppoliticus heeft ze allemaal nodig. Toon me zijn omgeving en ik zeg u welk soort leider het is.

Het gaat niet om plaats 1 of 2, maar om verschillende vormen van leiderschap. Het punt is te weten welk talent bij welke rol hoort, en te zorgen dat iedereen zich daarnaar gedraagt. De woordvoerder moet niet onderhandelen, de kabinetschef beveelt geen ministers. In hun terughoudendheid zit een kracht: om het vertrouwen te behouden als fixer, blijf je het best in de schaduw. En om de juiste inschatting te maken als strateeg, hou je beter wat afstand van de dagelijkse machtsstrijd. Als je rollen door elkaar haalt, verliezen ze allebei aan waarde.

Boris Johnson zit in een vicieuze cirkel: een politicus die zijn omgeving niet in de hand heeft, die geen loyauteit afdwingt, zit niet op zijn plaats. En als ambitieuze medewerker wil je alleen maar werken voor mensen die écht top zijn.

Henry Kissinger schreef over de omgang met staatsmannen: “Samenwerken zonder je ziel te verliezen, steunen zonder er je identiteit voor op te geven – bestaat er een zwaardere test voor je morele weerbaarheid?” Als een regeringsleider en zijn kabinet die morele weerbaarheid niet kunnen opbrengen, weet je dat hun rol uitgespeeld is.