Pleidooi voor een nieuw sociaal contract

Op 9 september vorig jaar lanceerden professoren van de Vlaamse universiteiten en onderzoeksinstellingen een solidariteitsactie: 1000x1000 (DM 15/9). Covid-19 legt pijnlijke sociale ongelijkheden bloot. De crisis versterkt ze nog. De kansen om ziek te worden en te sterven zijn ongelijk verdeeld, zelfs in ons welvarende land. En terwijl de ene gedwongen technisch werkloos werd, werkte de andere zonder loonverlies van thuis uit. Het is aanschuiven bij de voedselbanken en armoedeorganisaties. Maar intussen barsten de spaarboekjes uit hun voegen.

Tegen die achtergrond van ongelijkheid en onrechtvaardigheid nodigde 1000x1000 de universitaire collega’s uit om een stuk van hun uitgespaarde inkomen te schenken aan drie ‘goede doelen’. De actie is een succes geworden. Maar de kracht van 1000x1000 zit niet in de vele gulle giften. Meer dan 1.300 collega’s tekenden onze publieke oproep voor een efficiënter sociaal beleid en voor rechtvaardiger belastingen. Dat is ongezien. Het zijn deze handtekeningen die we vandaag op een onlinecongres aan minister Frank Vandenbroucke (sp.a) overhandigen.

We leven in een rijk en welvarend land. We hebben een veerkrachtige sociale zekerheid. Maar we zijn niet bijster efficiënt in het bestrijden van armoede. En we doen het niet goed genoeg als het erop aankomt kansen te scheppen voor nieuwkomers, laaggeschoolden en sociaal kwetsbare groepen. In het dagelijkse leven krijgen armoedecijfers het gezicht van gemiste onderwijskansen, slechte woningen, discriminatie, lege brooddozen...

In volle Covid-19-crisis is het niet anders. De buffers van de sociale zekerheid beschermen en het crisisbeleid werkt. Maar er zijn ook te veel jongeren die klein wonen, geen of een slechte internetverbinding hebben, die thuis niet de juiste onderwijsondersteuning kunnen krijgen. Terwijl we er al voor Covid-19 niet in slaagden om een antwoord te bieden op de groeiende kansarmoede, hakt de crisis er vandaag extra stevig in.

Als we straks de schade opmeten, zullen we dat doen met een reeks grote uitdagingen voor de boeg. De druk van de vergrijzing stelt de solidariteit tussen de generaties op scherp. Ook de klimaatverandering komt met een sociaal kostenplaatje. De ‘gele hesjes’ toonden al het belang van een doordacht flankerend beleid in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Ook in de transitie naar een kenniseconomie schuilen grote uitdagingen. Covid-19 brengt de digitalisering in een stroomversnelling. Het zijn de routinematige beroepen die daarbij het grootste gevaar lopen verloren te gaan. Welke plaats krijgen straks laaggeschoolde en werkarme gezinnen in de kenniseconomie?

De uitdagingen zijn enorm. Het zal in elk geval niet volstaan om hier en daar weeffouten weg te werken. Met het kompas op welvaart en welzijn voor iedereen vragen 1.300 academici vandaag aan de overheden, de sociale partners én het middenveld om samen te werken aan een nieuw sociaal contract voor een rechtvaardige en duurzame relance. Een sociaal contract gaat niet alleen over de afspraken tussen burgers en overheden, maar ook over relaties tussen mensen onderling. Ook daarover vallen lessen uit Covid-19 te trekken: de bubbelpijn, maar ook de onvervangbare inzet van de ‘essentiële beroepen’, de indrukwekkende solidariteit van de jongeren tijdens deze lockdown... Daarom deed 1000x1000 ook een beroep op persoonlijk engagement.

Het ingezamelde geld wordt straks geïnvesteerd in projecten van de Koning Boudewijnstichting. Het Kinderarmoedefonds, Kleine Kinderen Grote Kansen en Boost zijn drie projecten die de strijd aanbinden met kansarmoede. Het zijn projecten die op kleine schaal werken, maar groot én structureel denken. Het zijn projecten die sociaal innoveren. Ze doen aan kennisopbouw. Daarin schuilt meteen ook een stuk antwoord op de vraag of we anno 2021 nog ‘liefdadigheid’ nodig hebben. In het debat over de sociale uitdagingen van morgen schuiven de vele armoedeorganisaties en de zogenaamde ‘liefdadigheidsinitiatieven’ aan als cruciale spelers. Ze capteren problemen, experimenteren, brengen unieke kennis mee, en ze bundelen krachten voor een nieuw sociaal contract. En om dat laatste is het 1000x1000 te doen.