Philippe Nys (Open Vld): ‘Nooit was het liberalisme zo relevant, nooit zakte Open Vld zo diep’

9,8 procent. Het is een dieptepunt in de peilingen voor Open Vld (DM 25/3), ook al heeft de partij met premier Alexander De Croo de populairste politicus in huis. Net als andere traditionele partijen bevinden we ons als liberalen op een existentieel moment. Business as usual is niet langer mogelijk. En dat terwijl het liberalisme wereldwijd onder druk staat en dus meer dan ooit relevant is. Hoe komt dit? En hoe los je het op? Aan de vooravond van de eerste partijcongressen is het tijd voor duidelijke lessen en antwoorden.

Eerst het bredere plaatje. Wereldwijd daalt het aantal liberale democratieën de laatste jaren systematisch. Internationale handel komt onder druk. Rusland heeft opnieuw oorlog op het Europees continent gebracht. Overheden en multinationals moeien zich steeds meer met onze economie en ons privéleven. En met stijgende inflatie en energieprijzen staat ook onze koopkracht onder druk.

Het liberaal vooruitgangsgeloof wordt danig op de proef gesteld. Onzekerheid nestelt zich in de westerse harten. Na decennia van liberale democratie kantelt de wereldgeschiedenis opnieuw naar een meer autoritaire richting. Meer dan Rusland zal China het autoritaire kamp in deze wereld leiden en sturen. Het is duidelijk wat de nieuwe breuklijn wordt: totalitaire autocraten versus liberaal-democraten.

De fout

Laat dat de fout zijn die we de voorbije decennia hebben gemaakt: denken dat de liberale principes verworven zijn. De idee dat een democratie met liberale grondrechten en een sociaal-gecorrigeerde vrije markt de beste manier is om een samenleving te organiseren, moet vandaag meer dan ooit worden verdedigd. Een verdediging die de Oekraïners vandaag letterlijk opnemen.

Ook in Vlaanderen zit het liberalisme in het defensief. Steeds meer partijen en opiniemakers bekritiseren de liberale grondrechten en het vrijemarktdenken en pleiten voor meer gemeenschapsdenken. De ‘Mark Elchardus-consensus’, zo je wil. Politici stonden te drummen om zijn vorig jaar uitgebracht – en zeer lezenswaardig – boek Reset te fêteren en politiek te recupereren.

Al die tegenkanting verdient een offensief antwoord. Het zou een unieke kans moeten zijn voor liberalen. Om onversneden liberale recepten op tafel te leggen. Nooit in de recente geschiedenis was het liberalisme zo relevant als nu. En net op zo’n moment moeten we vaststellen dat Open Vld peiling na peiling achteruitboert. Hoe is het zo ver kunnen komen?

De essentie van het antwoord is terug te vinden in de analyse van Jan Callebaut en Ivan De Vadder in hun boek Het DNA van Vlaanderen. Hieruit bleek dat Open Vld in de ogen van de Vlamingen weliswaar bekwame bestuurders aflevert, maar het slechtst scoorde van alle partijen op gebied van betrouwbaarheid en eerlijkheid. Sta hier even bij stil. Betrouwbaarheid, geloofwaardigheid, eerlijkheid. Basiswaarden waarop je vriendschappen bouwt. Maar evenzeer bepalend hoe je ten opzichte van politici en politieke partijen staat. Hoe kun je verwachten om als partij vooruitgang te boeken als mensen je onbetrouwbaar en oneerlijk vinden?

Drie terreinen

Dit beeld is niet bij toeval ontstaan. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard – ongeacht het btw-tarief op dat laatste. Het terugwinnen vraagt ernstige acties op drie terreinen.

Ten eerste een simpele vaststelling: regeren creëert een spanning tussen de eigen overtuigingen en regeringscompromissen. Een delivery gap is onvermijdelijk. Des te meer na 23 jaar regeringsdeelname, waarbij het eigen verhaal stilaan ondergesneeuwd geraakt. De komende jaren moet Open Vld zijn verhaal dus opnieuw scherp stellen. Zowel op haar kernthema’s als op nieuwe thema’s. Voorbij taboes en clichés. En grondiger nadenken of dat verhaal compatibel kan zijn met een eventuele regeringsdeelname.

Ten tweede heeft Open Vld dringend personele vernieuwing nodig. Met de premier leveren we een sterke spits, maar de tweede linie van de partij is te zwak en te weinig regionaal verspreid. Neem nu het partijbestuur, de strategische cockpit van de partij. 16 van de huidige 28 stemgerechtigde leden zaten er 10 jaar geleden ook al in. De gemiddelde leeftijd steeg tot 52 jaar en er zetelt slechts één stemgerechtigd lid in dat jonger is dan 36. Is dat future proof? Waar is de wissel op de toekomst? Het is alvast één van de werven die Jong VLD op tafel legt.

Ten derde moet Open Vld de voortrekker worden van een verbetering van ons politiek systeem. Onze partijpolitiek zit geblokkeerd en moet op de schop. Meer democratie, minder particratie. Hoe? Partijfinanciering verschuiven van partijen naar parlementsleden. Partijdotaties laten afhangen van ledenaantallen van partijen. Een landelijke kieskring invoeren in combinatie met kleinere kieskringen. Enzovoort. Dergelijke ingrepen kunnen ons gestold politiek landschap opnieuw in beweging krijgen. En zo kan de politiek het vertrouwen van burgers terugwinnen. Ooit was dergelijke politieke vernieuwing het mantra van de liberale partij. Laat het dat opnieuw worden. Het is meer dan ooit nodig.

The time for change has come. Het is nu of nooit. Want anders lonkt de afgrond. Voor Open Vld, maar ook voor onze liberale democratie.