Paul Magnette: ‘Alleen een New Deal kan het Europese project redden’

Paul Magnette is voorzitter van de Parti Socialiste (PS). Maria João Rodrigues is voorzitter van de Foundation for European Progressive Studies (FEPS).

Het coronavirus zet onze gezondheid en de economie onder zware druk. De dubbele crisis lijkt sommige EU-lidstaten op korte termijn harder te treffen dan andere. Toch loert er voor de hele Europese Unie een systeemcrisis om de hoek die zich niet zal beperken tot de eurozone. Alleen een ambitieus plan dat dringende maatregelen combineert met een middellangetermijnvisie kan het Europese project redden van de ondergang.

Dit plan moet een nieuw tijdperk van samenwerking en solidariteit inluiden in de geschiedenis van de Europese integratie. Dan moet Europa wel beter doen dan in de weken na de uitbraak van het virus, waarin landen onafhankelijk van elkaar maatregelen namen, terwijl de EU zo goed als afwezig bleef. Terwijl burgers een dramatische gezondheidscrisis in de ogen kijken die al duizenden levens eiste en inhakt op onze economie en ons sociaal weefsel, kon de Europese Raad haar gebruikelijke verdeeldheid niet overstijgen. Europa heeft zo zijn nu al fragiele legitimiteit te grabbel gegooid.

Zeggen dat de toekomst van Europa op het spel staat is niet overdreven. Dit is niet de tijd om het debat te heropenen over de verantwoordelijkheid van de lidstaten, evenmin is het een schoonheidswedstrijd tussen meer of minder virtuoze lidstaten. Vergelijkingen met de financiële crisis van 2008 zijn inherent misleidend. Het gaat hier om een exogene schok die alle lidstaten raakt. Sommige daarvan zullen hun eigen relanceplan kunnen ontwikkelen, met nationale middelen. Maar omwille van hun sterke verbondenheid zal een schok in het ene EU-land ook andere landen raken en uiteindelijk de hele EU in treffen. (Denk alleen al maar aan de bevoorradingsketens van geneesmiddelen en medische apparatuur.)

Een Europees probleem vergt dus een Europees antwoord. Een Europese strategie moet ook een globale dimensie omvatten: aangezien de welvaart van de EU grotendeels afhangt van haar relatie met andere regio’s in de wereld, zullen de gevolgen van de Covid-19-crisis op andere continenten ook een impact hebben op ons.

Politieke intelligentie

In de jaren dertig van de vorige eeuw begreep toenmalig president Roosevelt slim genoeg dat de systeemzwaktes van de VS gecorrigeerd moesten worden om de Amerikaanse democratie, burgerrechten en het samenhorigheidsgevoel te behouden. Er is geen enkele reden waarom de EU, bijna een eeuw later, niet in staat zou zijn tot dezelfde politieke intelligentie. Om een Europese ‘New Deal’ te ontplooien zijn er vijf voorwaarden.

Ten eerste moeten we onze monetaire en fiscale regels grondig evalueren en herzien. Het ontbreken van een echte Europese fiscus en een echte bankenunie lijken meer dan ooit tragische zwakheden. De bestaande reddingsinstrumenten zijn veel te beperkt om nu adequaat te reageren. Een specifiek soort Europese obligatie uitgeven als aanvulling op de gigantische inspanningen die de lidstaten al hebben geleverd om hun gezondheidsstelsels en hun economieën te versterken, is de slimste en goedkoopste manier om te voorkomen dat mensenlevens en miljoenen banen verloren gaan.

Daarnaast moet het stabiliteits- en groeipact worden aangepast zodat lidstaten overheidsinvesteringen mogen inzetten om de economische groei te ondersteunen. Als we die weg niet snel genoeg inslaan, zullen een ongeziene recessie en sociale problemen als gevolg daarvan, een existentieel risico voor de EU vormen.

Ten tweede is dit het moment om de eigen EU-middelen uit te breiden en fiscale capaciteit te ontwikkelen. De bestrijding van belastingfraude en -ontduiking en het belasten van internationale financiële transacties, alsook de invoer uit landen die niet bijdragen aan de strijd tegen de klimaatverandering zullen noodzakelijk zijn bij de vorming van een meerjarenbegroting die de EU zal nodig hebben om deze crisis aan te pakken.

Ten derde blijkt dat, hoewel we wereldkampioen zijn op het vlak van onderzoek en ontwikkeling en we over de meest efficiënte volksgezondheidsstelsels ter wereld beschikken, we toch af te rekenen krijgen met schaarste en onderbrekingen in de bevoorradingsketens. De Europese Commissie moet voor de lidstaten nieuwe coronatests valideren, de meest veelbelovende behandeling identificeren en investeren in de ontwikkeling en productie van vaccins voor alle Europese burgers. De reorganisatie van onze volksgezondheidssystemen vragen een grondige hervorming van onze interne markt, gericht op de herziening van kritieke sectoren en een betere integratie van de productie- en leveringsketens op vitale gebieden zoals gezondheid en voedselzekerheid.

Ten vierde moet de EU weer aanknopen bij haar oorspronkelijke ambitie om onze economie niet alleen beter te integreren, maar ook inclusiever en veerkrachtiger te maken. Banen moeten meteen worden gered en er moet een einde gemaakt worden aan de destructieve neerwaartse spiraal van vraag en aanbod. Bedrijven die door de overheid geholpen worden door middel van leningen of de aankoop van aandelen zullen moeten beseffen dat dit bedoeld is om banen te redden en dat ze deze verantwoordelijkheid delen. Daarbij zullen veel bedrijven en kmo’s zichzelf heruitvinden en digitaal gaan werken, waardoor ze minder CO₂ uitstoten. Een nieuw Europees industrie-, innovatie- en opleidingsbeleid moet deze transformatie ondersteunen.

Ten vijfde is, in tegenstelling tot wat sommigen beweren, de Europese Green Deal nu niet minder dringend geworden. Het verlies aan biodiversiteit en onze afvalgeoriënteerde productie- en consumptiepatronen zijn grotendeels verantwoordelijk voor de verspreiding van het virus en voeden ons onvermogen om goed te reageren. De Covid-19-crisis maakt de overgang van onze economieën en samenlevingen naar een duurzamere manier van leven acuter dan ooit.

Mobilisatie van het middenveld

Sceptici kunnen aanvoeren dat zo’n ambitieus plan een verdragswijziging vereist. Dat is een vals argument: toen de banken in de nasleep van de crisis van 2008 gered moesten worden, zijn we erin geslaagd om via de gebruikelijke EU-besluitvormingsprocessen snelle beslissingen te nemen. Die maatregelen zijn opgenomen in de basisnormen van de EU – een proces dat achteraf door het Europees Hof van Justitie is gelegitimeerd.

Meer dan politieke verdeeldheid en eindeloze juridische discussies heeft de EU nood aan een brede mobilisatie van het middenveld. Deze crisis vereist de grondige wederopbouw van onze politieke gemeenschap. Dat vraagt een breed publiek debat dat de sociale partners en maatschappelijke organisaties, academici en journalisten, en alle actieve burgers betrekt die denken dat een terugkeer naar business as usual de ergste historische fout zou zijn die we nu kunnen maken.