Paniek over de energiecrisis deed speculanten geloven in de ergste doemscenario’s. Die zijn niet uitgekomen

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

De economische en financiële perikelen in het Verenigd Koninkrijk hebben opnieuw de aandacht gevestigd op de macht van de financiële markten. Gedreven door de fictie dat een belastingverlaging voor de rijken zou leiden tot een spectaculaire toename van de economische groei, diende de regering van Liz Truss een begroting in die een groot gat sloeg in de Britse staatsfinanciën. De financiële markten trokken de rode kaart, het pond kelderde en de rentevoeten stegen tot boven het niveau van de Italiaanse. De Britse regering moest terug naar af.

Het zoveelste bewijs van de macht van de financiële markten; een macht die regeringen tot de orde roept. Niets mis zullen sommigen zeggen: de financiële markten zorgen ervoor dat regeringen die al te veel geneigd zijn om geld uit te geven worden onderworpen aan discipline. Dat komt uiteindelijk de bevolking ten goede. De financiële markten zijn wijs, de politici zijn kortzichtig en zonder de discipline van de markten doen ze domme dingen.

Zo eenvoudig is het niet. Voor elke regering die wegens budgettair wangedrag tot de orde wordt geroepen, vind je wel een of meer regeringen die door de markten verkeerdelijk worden gedisciplineerd. Dit gebeurde tijdens de schuldencrisis van 2010-’12. De Griekse regering die een frauduleuze begroting had ingediend en die de facto insolvabel was geworden, werd terecht afgestraft door de financiële markten. Maar de Spaanse en Ierse regeringen die perfect solvabel waren, werden eveneens aangevallen door beleggers. De rentevoeten schoten door het dak en die regeringen werden gedwongen om harde bezuinigingen door te voeren met het resultaat dat hun economieën nog verder in een diepe recessie werden geduwd.

De financiële markten hadden het bij het rechte eind in het geval van Griekenland maar sloegen de bal mis met Spanje en Ierland. Hoe kan zoiets? Toen de fraude met de Griekse begroting uitkwam werden de Griekse obligaties gedumpt door de beleggers. Die laatsten geraakten echter ook in paniek. Wat als er andere lijken zijn in de kast, vroegen ze zich af? Ze namen het zekere voor het onzekere en dumpten massaal de overheidsobligaties van andere landen die niet in de categorie van supersafe landen zaten. We wisten dat mensen in paniek ondoordachte dingen doen, en dat geldt ook voor beleggers.

Het recentste voorbeeld van hoe paniek tot ondoordachte beslissingen kan leiden met grote negatieve gevolgen is de markt van aardgas. Die markt wordt in grote mate gedreven door beleggers die speculatieve posities innemen. Dat gebeurt in de termijnmarkt voor aardgas. Voor de niet-economen: in een termijnmarkt gaan kopers en verkopers contracten aan om (in dit geval) gas te kopen of te leveren in de toekomst. Dat kan drie maanden, een jaar of twee jaar in de toekomst zijn. De prijs die tot stand komt in de termijnmarkt kan beschouwd worden als een voorspelling van de toekomstige prijs op het moment dat de leveringen worden gedaan (drie maanden, een jaar of twee jaar later).

Op het einde van juli was de gasprijs voor contracten op drie maanden meer dan 200 euro, tienmaal meer dan een jaar eerder. (In augustus steeg die prijs zelfs tot boven 300 euro.) Welnu, vandaag drie maanden later is die prijs beneden 100 euro gezakt. Een spectaculair verkeerde voorspelling. Wat is er gebeurd? Tijdens de zomer circuleerden de meest pessimistische doemscenario’s over de energiecrisis die Europa zou treffen vanaf de herfst. Paniek sloeg toe, ook bij de speculanten. De prijzen die tot stand kwamen in de termijnmarkten tijdens de zomer weerspiegelden die paniek. Een paniek die de speculanten deed geloven in de ergste doemscenario’s.

Die zijn niet uitgekomen. Het goede weer heeft er iets mee te maken. Belangrijker is het feit dat de hoge prijzen in Europa tot grote besparingen hebben geleid en tot nieuwe toevoer van gas van elders uit de wereld. Die mechanismen werden door de speculanten die gegrepen waren door paniek schromelijk onderschat toen ze de gasprijzen tot ongekende hoogten opdreven. Emoties haalden het van rationele analyse.

Die paniek heeft natuurlijk grote gevolgen gehad. De torenhoge gasprijzen leidden ook tot spectaculaire stijgingen van de elektriciteitsprijzen. Dat had tot gevolg dat talloze huishoudens en bedrijven plots geconfronteerd werden met onbetaalbare energiefacturen. Andere uitgaven moesten geschrapt worden met het gevolg dat een recessie alsmaar waarschijnlijker wordt.

Dit is een droevig voorbeeld van hoe emotionele bewegingen in de financiële markten tot grote economische schade kunnen leiden. De Europese regeringen hadden die schade kunnen beperken als ze vroeger hadden ingegrepen met een prijsplafond in de gasmarkt. Ze zijn er eindelijk toe gekomen. Rijkelijk laat.