Oud-journalist Johan Depoortere: ‘Vladimir Poetin is niet gek’

Na de gruwel van Boetsja is de oorlogshysterie in overdrive. De propaganda aan beide kanten van het front viert hoogtij. Voor de Russen, gemasseerd door de Kremlin-media, zijn alle Oekraïners nazi’s en dus geen slachtoffers maar daders. Voor het Westen zijn de Russische soldaten barbaarse beesten. Het is de heilige Zelensky tegen de duivelse Poetin.

Tot amateur-psychologen omgeschoolde analisten kijken in het hoofd van Poetin: hij is gek. Het is vaste prik: de dictators die ons in het Westen niet aanstaan – Kadhafi, Saddam Hoessein, Khomeini – allemaal waanzinnig. Wel nee, Poetin is niet gek, hij is het product van een geschiedenis die wij – het Westen met de Verenigde Staten voorop – mee hebben geschreven.

Wij hebben ‘goede dictators’ en ‘slechte dictators’. De Somoza-clan, die decennialang met steun van Washington Nicaragua leegroofde, ontlokte president Franklin Roosevelt de historische uitspraak: “Somoza is a son of a bitch, but he is our son of a bitch.” Het gold voor menig berucht dictator die op de steun van Washington kon rekenen, zolang hij nuttig was voor het imperium. Dat veranderde zodra hij de bruikbaarheidsdatum had overschreden, zoals Marcos van de Filipijnen mocht ondervinden. Saddam Hoessein was de goede dictator (zolang hij oorlog voerde met aartsvijand Iran) tot hij de slechte dictator werd. Kadhafi was eerst de slechte dictator, dan – na voorspraak van Blair en Sarkozy – de goede dictator, tot hij ten slotte weer als slechte dictator werd gelyncht.

Met Poetin is het niet anders. Journalisten maken fouten. Toen Poetin in augustus 1999 door Boris Jeltsin tot premier werd benoemd was hij de zoveelste in de rij: de eerste ministers kwamen en gingen in de carrousel van benoemingen die een wankele Jeltsin overeind moesten houden. Ik noemde Poetin toen “een grijze kantoormus” die hetzelfde lot als zijn voorgangers zou ondergaan. Mijn schrale troost kan zijn dat ik niet de enige was die zich op Poetin miskeek. Nadat Jeltsin zijn premier aan de vooravond van de millenniumwende tot troonopvolger had gekroond, kreeg Poetin van de meeste wereldleiders alle mogelijke krediet.

Toenmalig premier Verhofstadt snelde naar Moskou om de nieuwe Russische president te wikken en te wegen. In een interview met het VRT-journaal was hij lovend: Poetin had indruk gemaakt met zijn “dossierkennis”, hij was een man “met wie zaken te doen zijn”. Amerikaans president George W. Bush was na een top in Slovenië welhaast lyrisch. “We delen heel wat waarden”, klonk het. “Ik geloof dat hij met zijn leiderschap Rusland goed zal dienen.”

Poetin was toen de goede dictator. Hij was op dat moment al bijna klaar met de grondige verwoesting van de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny. Hij was de Tweede Tsjetsjeense Oorlog – die zijn reputatie zou vestigen – begonnen nadat bomaanslagen in Dagestan en Moskou meer dan 300 mensen het leven hadden gekost. De terreurdaden werden toegeschreven aan Tsjetsjeense separatisten maar hadden alle kenmerken van een FSB-operatie. FSB was de veiligheidsdienst die de KGB had opgevolgd en die kort daarvoor nog onder de leiding van Poetin stond. Poetin was de goede dictator omdat hij zijn vernietigingsoorlog in Tsjetsjenië kon verkopen als de oorlog tegen het terrorisme, met applaus van Blair en Clinton.

Het lijkt een ver verleden, maar Poetin was de eerste buitenlandse leider die na de aanslagen op de Twin Towers zijn collega Bush belde met beloften van steun. Hij stelde het Russische luchtruim ter beschikking voor de Amerikaanse vliegtuigen die Afghanistan gingen bombarderen. Dat Afghanistan niets met de aanslagen te maken had, belette niet dat het land het doelwit werd van de Amerikaanse wraak voor 9/11.

Het kantelpunt kwam in 2008. Toen besliste de NAVO-top in Boekarest Georgië en Oekraïne op termijn toe te laten tot de NAVO. Europa – Sarkozy en Merkel – waren tegen, het duo Bush-Blair zette door, de Europeanen gaven toe. Belgisch premier Yves Leterme was evenmin gelukkig met de beslissing maar zei achteraf cynisch: “Wat kunnen de Russen doen?” Rusland was immers zwak en dat was zowel Jeltsin als Poetin in de jaren ervoor herhaaldelijk ingepeperd. De NAVO-bombardementen op de Servische bondgenoot van Rusland hadden eerder al het Russische vertrouwen in het Westen onder nul doen dalen. “Onze fout was dat we jullie te veel hebben vertrouwd en jullie fout was dat je van dat vertrouwen misbruik hebt gemaakt”, zei Poetin in 2007.

De NAVO-beslissing van 2008 komt nu met volle kracht in het gezicht van de Oekraïners terecht. De agressie-oorlog van Poetin toont aan hoezeer de Russen – en niet alleen Poetin – het ernstig meenden met de Rode Lijn. Het is de oorlog tussen een tanende grootmacht en een voormalige grootmacht die zich weer opricht. Oekraïne levert het kanonnenvlees, Europa betaalt de rekening. Het Westen, dat Oekraïne een roekeloze belofte deed, staat voor een verscheurend dilemma: wapenleveringen en andere militaire steun opvoeren zullen de oorlog en het menselijk lijden verlengen en mogelijk tot een kernoorlog leiden. Het alternatief is de Oekraïners overleveren aan de overmacht van de Russen.

George Kennan, de architect van de Koude-Oorlogsideologie bekend als ‘containment’ (het in bedwang houden van de Sovjet-Unie), voorspelde in 1998 al dat de Russen “uiterst negatief” zouden reageren op de eerste golf van NAVO-uitbreiding. Hij noemde het “een tragische vergissing” en “het begin van een nieuwe Koude Oorlog”. Hoe warm die nieuwe Koude Oorlog zou worden, kon ook Kennan in zijn akeligste nachtmerries niet voorzien.