Ook voor het onderwijs geldt de liberale rechtsstaat

In zijn recente stuk op deze website tracht inspecteur protestants godsdienstonderwijs Dick Wursten een voorstel te formuleren dat een oplossing moet bieden voor de controverse rond de hoofddoek en andere levensbeschouwelijke symbolen op school. Zijn vertrekpunt is de ‘superdiverse’ samenleving waarin verschillende identiteiten met elkaar kunnen dialogeren vanuit een collectief ‘wij’-gevoel. Hij gaat evenwel voorbij aan het feit dat zo’n ‘wij’ zelf een identiteit moet zijn, en dat er in dit opzicht niet noodzakelijk wrijving moet zijn met diversiteit in levensstijlen.

Rol van de hoofddoek

Volgens Wursten is de hoofddoek voor scholen problematisch in twee opzichten. Ten eerste zou het een paternalistische visie op de vrouw vertolken en gaat er een waardeoordeel van uit over hoe een vrouw zich in het openbaar hoort te kleden. Bovendien zou het ertoe moeten dienen een eigen identiteit te creëren, opdat er een afzonderlijk groepsgevoel ontstaat. Daarom zouden voorstanders van het opheffen van het hoofddoekenverbod in het gemeenschapsonderwijs volgens hem ook tegengas moeten geven tegen de voornoemde fenomenen.

Hij lijkt niet te beseffen dat men er in een liberale rechtsstaat alle recht toe heeft een ‘paternalistische’ (waarmee hij vermoedelijk ‘sociaal conservatief’ wil zeggen) visie op de vrouw uit te dragen, of aan vrijwillige segregatie te doen. De enige beperkingen die de staat mag opleggen aan de persoonlijke vrijheid zijn immers degene die strikt noodzakelijk zijn voor het behoud van openbare orde en gelijke rechten. Als een institutie die gefinancierd wordt door ieders belastinggeld moet het onderwijs zich evenzeer houden aan deze beperking. De vrijheid van onderwijs moet betrekking hebben op de specifieke pedagogische invulling van het programma, niet op de basisrechten die leerlingen wel of niet zouden mogen genieten.

Culturele integratie

Uit het feit dat burgers het recht hebben zich in groepen af te zonderen van de samenleving volgt geenszins dat dit ook goed is. Wie dat niet inziet verwart de juridische sfeer, beheerd door de staat binnen de perken van het liberale model, en de cultuur, die gevrijwaard moet blijven van elke staatsinterventie en waar burgers vrij zijn, binnen de perken van de wet, om hun medeburgers te beïnvloeden. In dat opzicht zie ik wel graten in het voorstel van Wursten om leerlingen uit minderheden die dreigen gesegregeerd te raken te betrekken bij een bredere identiteit, een ‘wij’ dat ook hen kan omvatten, teneinde communitarisme en de daarmee vaak samenhangende vijandigheid te vermijden.

Hij lijkt alleen niet te beseffen dat zoiets ook op een identiteit gebaseerd moet zijn, wil het meer zijn dan substantieloze zinsbegoocheling. En welke identiteit zou in dit opzicht beter zijn dan degene die de meerderheid reeds aanhangt en die verbonden is met de geschiedenis van onze streek, namelijk de Vlaamse? Dit impliceert dat er een vrijwillige, vanuit de burgers zelf gestuurde beweging moet komen die culturele integratie nastreeft op alle vlakken: klederdracht, taal, geschiedenis, kunst en architectuur. In alle opzichten die levensbeschouwelijk irrelevant zijn zou er sprake zijn van het overnemen van de Vlaamse cultuur. Alleen zo is opname in een omvattende identiteit nodig. Maar binnen deze identiteit is er vanzelfsprekend plaats voor verschillende levensbeschouwingen, aangezien deze in strikte zin onafhankelijk zijn daarvan. Ook voor de groei van de islam in ons land waren er al Vlaamse katholieken en liberalen, communisten en fascisten. Allen deelden ze het Vlaams-zijn. ‘Moslim’ kan even goed aan dat lijstje worden toegevoegd.