Ook hier maken dubieuze begrippen als de ‘soevereine volkswil’ opgang. Israël laat zien hoe gevaarlijk dat is

Bart Eeckhout is hoofdcommentator.

Een fascinerend schouwspel voltrekt zich in Israël. Al wekenlang rollen betogingen met honderdduizenden deelnemers over het land. Het protest luwt niet, integendeel. De vakbonden hebben opgeroepen tot een algemene staking, die het openbare leven zo goed als lam legt. Ook ongewone stemmen melden zich aan voor het verzet, zoals ondernemers, militaire reservisten en zelfs de inmiddels al ontslagen minister van Defensie. Als een oude, bange patriarch uit een Joodse roman, moet de aanstoker van het protest, premier Benjamin Netanyahu, zich verschansen. Hij zit geklemd tussen de tegengestelde druk van een zeer groot deel van zijn volk en van zijn extremistische coalitiepartners.

De inzet van de krachtmeting is niet gering. Het gaat om niet minder dan om het voortbestaan van Israël als een democratische rechtsstaat. Dat klinkt gezwollen, maar voor een keer zijn de grote woorden toepasselijk. Om weer aan de macht te komen sloot Netanyahu een duivelspact met enkele radicaal- tot extreemrechtse partijen. Ze beloven de Westelijke Jordaanoever volledig in te nemen, knippen in de rechten van lgtbq-mensen en in gelijke kansen voor vrouwen en etnische minderheden. Maar het is vooral het plan om de rol van het Hooggerechtshof in te perken dat de rechtsstaat doet wankelen. De hervorming is nu even ‘op pauze’ gezet, maar krijgt de regering-Netanyahu haar zin, dan is er niet langer een rechterlijke macht om de macht van de regering in balans te houden.

Dit is meer dan een theoretisch debat. De reden waarom Netanyahu en zijn extremistische handlangers het Hooggerechtshof viseren is dubbel, en de ene verklaring is nog problematischer dan de andere. De premier zelf wil via de grondwetshervorming vermijden dat hijzelf vervolgd kan worden in lopende corruptiezaken; zijn partners willen dat het Hof niet langer hun racistische, gewelddadige kolonisatiepolitiek dwarsboomt. Het Hof speelt een belangrijke matigende rol in het land, onder meer om het beleid tegenover Palestijnse inwoners nog een béétje in het gareel te houden. Valt die bescherming weg, dan dreigt de Israëlisch-Palestijnse kruitkamer weer te ontploffen.

Deze belangrijke kwestie is ook relevant voor het heersende politieke debat in ons land. Ook hier maken dubieuze begrippen als de ‘soevereine volkswil’ opgang en zijn er weliswaar voorlopig beperkte ideeën (bij de N-VA) om de Kamer met een ‘volksberoep’ het recht te geven uitspraken van het Grondwettelijk Hof te annuleren. Israël laat nu helder zien dat er niet zoiets bestaat als een verenigde volkswil. Want wie vertolkt die volkswil eigenlijk? De honderdduizenden die dagelijks de straat op trekken, of de door extremisten ondersteunde parlementaire meerderheid?

Wie zich op de ‘volkswil’ beroept, wil eigenlijk een meerderheid de ongeremde, willekeurige macht geven om te beslissen over de rechten die de minderheid beschermen. Israël laat zien hoe gevaarlijk dat is, net als landen als Rusland, Turkije of Hongarije voordien. Hier blijft de discussie vooralsnog enkel theoretisch en principieel. Laten we dat vooral zo houden.