Onze waarden en normen waren deze week weer even op vakantie

Bart De Wever (N-VA) en Elio Di Rupo (PS) hadden deze week als grootste bekommernis elkaar te beschuldigen van de brutale aanval op de kantoren van de minister van Justitie, terwijl het land nog maar net in het hart getroffen is door de zwaarste aanslagen ooit. Het is maar één klein voorbeeld van hoe weinig wij ons zorgen maken over het welzijn van ons samenlevingsmodel.

De zware aanslagen in Brussel hadden een aanleiding kunnen zijn om het voor iedereen nog eens heel duidelijk te stellen. Onze samenleving heeft een vijand. Hij heet niet Ali of Achmed. Hij heet onverschilligheid. Onze onverschilligheid.

We vinden het allemaal zo vanzelfsprekend. Ons recht op een goed leven. Ons recht op een eigen mening en ons recht daar voor uit te komen. We vinden het wel de moeite niet meer ervoor te strijden.

Ik ben niet katholiek, ook geen christen. En voor u wegduikt, ik ben ook geen moslim. Ik ben jood noch boeddhist en ik ben ook geen atheïst. Noem mij een kind van de Verlichting. (Ja Taalunie, ik schrijf een hoofdletter V, tegen uw richtlijnen in).

Ik ben blij te zijn opgegroeid in een samenleving die mij geen geloof of ideologie opdringt. Die mij en mijn medemensen de vrijheid laat zelf uit te zoeken wat de waarheid is, als die al bestaat. Ik ben blij deel uit te maken van een samenleving waarin niemand de absolute macht heeft. Het zal wel beter kunnen, die besluitvorming, maar liever dat dan een enkeling die over mijn lot mag beslissen omdat hij uit de juiste broek werd geschud of omdat hij een hoge plaats bekleedt in een of andere religieuze club.

Het geweldige aan onze samenleving die vorm kreeg na de eeuw van de Verlichting, is dit: dat er een manier werd gevonden die het mogelijk maakt het grondig oneens te zijn met elkaar zonder dat er doden vallen. Dat ieder zijn groot gelijk mag verdedigen zonder daarvoor in de cel te belanden of onthoofd te worden.

Gelieve niet te zagen

Wel, beste mensen, die vrijheid is een luxe. En we zijn ze snel weer kwijt. Niet omdat er mannen over straat lopen in pyjama of met een halve beer op hun hoofd. Niet omdat er nog vijftigjarige kleuters zijn die met een hakenkruis boven hun bed slapen. Wel omdat we al die met bloed en tranen verworven vrijheden te weinig koesteren.

Een jaar geleden was ik te gast in De zevende dag. Het gespreksonderwerp was een onderzoek waarin werd vastgesteld dat er een verontrustend aantal gelovigen was in Europa met fundamentalistische neigingen. Fundamentalistisch, daarmee werd bedoeld: 'Stelt u de wetten van uw geloof boven de wetten van het land?' en 'Mogen de heilige schriften in vraag worden gesteld?' Wie op de eerste vraag 'ja' antwoordt en op de tweede 'nee', is religieus fundamentalist. Dat waren er dus schrikkelijk veel.

Mijn antwoord was: verzet u niet tegen religieuze organisaties. De geschiedenis heeft getoond dat ze daar alleen maar fanatieker van worden. Laat ze toe en leer van hun wervende praktijken. Ze hebben schitterende verhalen, rituelen en sterke logo's. Ze hebben de middelen om samenhorigheid aan te wakkeren. Het clubgevoel. Ze hebben verzen die ze dagelijks laten herhalen. En: ze beginnen er vroeg mee. Peuters krijgen al onderricht in godsdienst.

En wat doet de seculiere samenleving die zich zo bedreigd voelt? Onlangs stond ik voor een klas, hoger middelbaar. Ik vroeg aan de leerlingen of ze wisten waarover ik het had, toen ik sprak over de Verlichting. Niemand. Seculiere samenleving? Nooit van gehoord. Eentje: "Is dat niet iets van de atheïsten, tegen de godsdienst?" Zo erg is het gesteld, en het zal er voorlopig niet op beteren.

Voor wie twijfelt: een seculiere samenleving is niet tegen godsdienst. Een seculiere samenleving zorgt er juist voor dat mensen hun godsdienst vrij mogen beleven, zolang ze daarbij geen burgerlijke wetten overtreden. Het staat letterlijk zo in onze grondwet: niemand kan een mens verplichten deel te nemen aan erediensten en religieuze rituelen. Niemand kan een mens verbieden eraan deel te nemen, als hij de wetten maar respecteert.

Zo staat het er al bijna tweehonderd jaar, en zo worden wij al tweehonderd jaar beschermd tegen alle mogelijke inmengingen van hogere kerkelijke instanties, ondanks de vele pogingen. Uiteraard hebben ze door de jaren heen veel invloed gehad. Dat kan niet anders. Ze hebben zich in ons land ontfermd over ziekenzorg en onderwijs. En dat doen ze nog steeds. Maar ze doen dat goed en volgens de voorschriften van de seculiere samenleving. Meestal toch, want onder het mom van verdraagzaamheid wordt hier en daar nog oogluikend toegestaan dat de evolutietheorie niet wordt onderwezen.

Er zijn in mijn stad Antwerpen scholen die de burgerlijke wetten overtreden, en de samenleving staat dat toe. Diezelfde samenleving die staat te janken als een onderzoek aantoont dat het godsdienstfundamentalisme toeneemt.

Geen enkele godsdienst staat boven de wet. Dat is een idee dat ontstaan is in de eeuw van de Verlichting, en het is een idee dat wet werd in de seculiere samenleving. Beter bekend als scheiding van kerk en staat. Religieuze organisaties bemoeien zich niet met staatszaken en de overheid bemoeit zich niet met geloofszaken. Als er toch mensen rondlopen in Europa die er anders over denken, dan komt dat omdat wij te flauw zijn in het overbrengen en het toelichten van die regel. Erger nog, we snappen hem zelf amper.

Moord en brand

Als een hooggeplaatst religieus leider mee opstapt in een betoging tegen abortus, dan schreeuwen we moord en brand. Terwijl die man gewoon maar doet waar hij in de seculiere samenleving recht op heeft: uitkomen voor zijn overtuiging en er zo veel mogelijk mensen voor werven. Natuurlijk heeft zijn optreden veel invloed. Zaag daar niet over. Vind zelf ook een manier om evenveel invloed te hebben. Zo werkt het hier. Politiek net hetzelfde. Niet zo lang geleden heeft onze overheid ingebroken in de grondwet om een politiek tegenstander te laten veroordelen. Zo gehecht zijn wij aan de beginselen van onze samenleving.

Nee, wij laten geen kans onbenut om ons eigen vernuftige model af te breken. En als er kansen zijn om te tonen hoe het werkt, dan geven we niet thuis.

Natuurlijk zit je als politicus nu liever niet aan tafel met iemand als Dyab Abou Jahjah. Maar stel dat je de electorale bekommernissen ondergeschikt vindt aan het uitdragen en beschermen van onze 'westerse normen en waarden', zoals we ze graag noemen vandaag. Dan wil je toch net met Abou Jahjah op de foto? Om net dat onderscheid te maken tussen mensen die strijden voor hun waarheid met geweld en mensen die dat doen met het woord? En natuurlijk komen er dan vragen, maar dat is net geweldig. Dan kun je er iedereen nog eens aan herinneren hoe onze samenleving werkt. Dat wij onenigheden uitvechten door samen aan tafel te zitten.

Wanneer gefrustreerde barbaren ons hele democratische rechtssysteem ondermijnen door als woeste beesten het kantoor van de minister van Justitie kort en klein te slaan, dan zou je verwachten dat de twee grootste politieke leiders van het land even hun geschillen opzijzetten en samen een persconferentie geven met de duidelijke boodschap: zo doen wij dat niet. "Wij kinderen van de Verlichting, wij hebben een andere manier om te strijden voor ons gelijk. Wij debatteren, wij praten het uit. En ja, wij roepen en tieren soms. En ja, wij bekvechten. We lachen en spotten met elkaar. We schelden en we huilen ook wel eens. Alles halen we uit de kast om ons gelijk te halen. Alles. Behalve geweld." Einde persconferentie.

In plaats daarvan hebben de twee heren elkaar tweets gestuurd om te zeggen: "Het is allemaal uw schuld". Wetende dat de nationale pers daar op springt. En nogmaals, alle begrip voor de electorale druk. Maar het toont aan hoe weinig belangrijk we het vinden om het verhaal van onze samenleving uit te dragen.

Het wordt tijd dat we weer leren strijden voor dat model. Wij allemaal. Wij tegen zij. Niet wij van hier tegen zij van daar. Niet wij van dit geloof tegen zij van dat geloof. Wel wij, kinderen van de Verlichting, tegen zij die de ideeën van de Verlichting verwerpen. Wij, die kunnen aanvaarden dat er andere waarheden zijn dan de onze tegen zij die bereid zijn te doden en te sterven voor hun gelijk. Wij die een manier hebben gevonden om samen door één deur te kunnen, tegen zij die elk hun eigen deur willen.

Als we bezorgd zijn om het welzijn van onze kinderen en kleinkinderen, vertel hen dan hoe wij hier samenleven. Wat de regels zijn en waarom. Vertel hen waar we vandaan komen en waar we nu staan. Begin er heel vroeg mee. Maak van hen invloedrijke mensen naar wie met eerbied en achting geluisterd wordt als ze spreken over de manier die onze voorouders hebben gevonden om ondanks alle verschillen in vrede samen te leven.

undefined