Nuchtere realpolitik versus morele bevlogenheid: over het verschil tussen bondskanselier Scholz en zijn buitenlandminister

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan de KU Leuven.

Er zijn al ministers voor minder moeten opstappen. Wat Annalena Baerbock (Groenen), de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, vorige week dinsdag eruit flapte, deed de sociale media ontploffen. Intussen verkneukelde het Kremlin zich in haar uitspraak ‘We voeren oorlog tegen Rusland’. We leven in een maatschappij waarin soms meer over woorden dan over daden of intenties wordt gestreden. Maar in het geval van een minister met zulk een verantwoordelijkheid op het internationale toneel is dat niet meer dan normaal. Volkenrechtspecialisten zijn het erover eens dat zeker een buitenlandminister de eigen staat door zijn of haar eenzijdige uitspraken kan binden. Het Internationale Gerechtshof heeft dat in een arrest uit 1974 bevestigd door de bewering van de toenmalige Franse minister van Defensie tijdens een persconferentie over het stopzetten van bovengrondse atoomproeven door Frankrijk als volkenrechtelijk bindend te verklaren.

De zogenaamde ‘oorlogsverklaring’ vloeide Baerbock uit de mond op het ogenblik dat er nog geen zekerheid bestond over de vraag of Duitsland de geduchte Leopard 2-tanks zou leveren aan Oekraïne. De minister stond open voor vragen na een rede die ze in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa in Straatsburg had gehouden. Het Britse conservatieve parlementslid Sir Christopher Chope vroeg haar: “Wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat op uw grootmoedige woorden nu ook een handelen van uw regering volgt?” Baerbock had zich de zondag daarvoor al uitgesproken voor de levering van de Leopard, maar bondskanselier Olaf Scholz (SPD) had tot dan toe nog altijd de kaken op elkaar geklemd gehouden. En toen ontglipten Baerbock de woorden: ‘We are fighting a war against Russia and not against each other.’ Ze doelde op het bewaren van de cohesie onder de bondgenoten, op een ogenblik dat het zwijgen van Scholz hun geduld op de proef leek te stellen.

Vrij spreken in een vreemde taal mag de Duitstalige Baerbock misschien niet altijd gemakkelijk vallen, maar dat excuus gaat niet op voor iemand die met zo een zware ministerpost een zo belangrijk land als Duitsland in zo een zware tijden vertegenwoordigt. Het kwaad was geschied, Baerbock had in eigen goal geschoten. De Russische media stortten zich gretig op dat ene zinnetje. Vladimir Solovjov, de beruchte presentator van een veelbekeken talkshow, noemde haar “nazi” en “minister van Buitenlandse Zaken van het Vierde Rijk”. De Russische propaganda speelt wat graag in op het trauma van de Tweede Wereldoorlog. Volgens Maria Sacharowa, de woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, had Baerbock “de dingen bij hun naam” genoemd. De burgers van de NAVO-staten dienden nu te weten dat het westerse bondgenootschap “volledig in de confrontatie met ons land (Rusland) verwikkeld is”. Dat Rusland al maanden uitroept op vijandige voet met het Westen te staan, daarover zwijgen de Russische media schijnzedig.

Pas woensdag sprak Scholz tijdens het vragenuurtje in de Bondsdag, het federale parlement, het verlossende woord, namelijk dat Duitsland dan toch de Leopard het Oekraïense veld zou insturen. Tegelijk gaf hij mee dat Duitsland zich ‘in geen geval’ in oorlog met Rusland bevindt. Regeringen, in dit geval die van Duitsland en andere westerse staten, hebben volkenrechtelijk het recht een land in nood of een bedreigde natie bij te staan. Dat maakt een staat, die militaire steun aan een andere verleent, nog niet tot ‘oorlogspartij’.

Datgene wat Baerbock met haar ongelukkige antwoord wilde bezweren, de eendracht onder en de gesloten opstelling van de bondgenoten, is iets wat Scholz uiteindelijk door zijn zwijgen heeft bewerkstelligd. Hij maakte de levering van de Leopard-tanks van Duitse makelij – in welk land ze zich ook bevinden – afhankelijk van de Amerikaanse bereidheid om Abrams-tanks ter beschikking van Oekraïne te stellen. Hij sprak pas nadat het proces was afgelopen, namelijk nadat hij de Amerikanen aan boord had gehaald. Olaf de Zwijger laat zich leiden door realpolitik, Annalena de Woordrijke door morele bevlogenheid. Dat legt ook het verschil bloot tussen de beide regeringspartijen. De sociaaldemocraten van Scholz zijn door hun eigen geschiedenis gestaald in de koude regionen van de hogere politiek; de groenen van Baerbock wentelen zich nog in hun sturm-und-drang.

Het incident zou weleens tot wrijving kunnen leiden tussen beide coalitiepartners. Twee weken geleden werd Christine Lambrecht (SPD), minister van Defensie, omwille van knullige optredens naar de uitgang geleid. Baerbock daarentegen blijft op haar stoel zitten ondanks deze ‘oorlogsuitspraak’. Vele sociaaldemocraten vinden dit niet correct. Maar wat doet Scholz? Hij zweeg. Geen woord te veel kwam er uit zijn mond. Voor Martin Huber, secretaris-generaal van de Beierse christendemocraten (CSU), vormt Baerbock “een massief veiligheidsrisico voor ons land”. Maar opnieuw een minister de laan uitsturen, en dan nog wel een van de groene coalitiepartner, dat kan Scholz zich niet veroorloven.