Niemand wil die ene gek zijn die zich aan de regels houdt, terwijl iedereen gezellig zit te feesten

Hoewel er nog veel onbeantwoorde vragen zijn rond dat onvoorspelbare virus, is één ding heel duidelijk: de stijging en de daling van de verspreiding controleren we zelf aan de hand van ons gemeenschappelijk gedrag. Elke keer als we, opgeschrikt door een noodtoestand in de ziekenhuizen, ons heel strikt aan de regels houden, daalt de curve. En elke keer als we, gerustgesteld door betere cijfers, de regels wat breder interpreteren, stopt de daling en zet de stijging zich terug in.

Motor van deze jojobeweging heet ‘massamotivatie’. Of we zijn met een grote meerderheid vastberaden om het beest te temmen. Of we vinden met een grote meerderheid dat het welletjes is geweest. In het eerste geval zullen de meeste mensen, morrend maar braaf, de regels naleven. Omdat ze het gevoel hebben dat het zo hoort. Gemotiveerd door wat ‘de massa’ doet. In het tweede geval zullen veel mensen afhaken, omdat ze het gevoel hebben dat iedereen dat doet.

Het vervelende met zo’n massamotivatie is dat ze snel kan kantelen. De ene dag ben je een uitzondering als je de regels niet volgt. De volgende dag ben je de uitzondering als je de regels wel volgt. Mensen die dit jaar kerst vieren zonder hun uit huis wonende kinderen, worden vandaag aanzien als ‘vreemd’, ‘uitzonderlijk’. Terwijl het ministerieel besluit duidelijk is: het mag niet. Tenzij één kind, als dat het enige knuffelcontact is. Toch is een meerderheid van plan voor zichzelf een uitzondering maken. Waardoor de massamotivatie kan kantelen. Mensen praten met elkaar en er komt een soort instemming dat de regel absurd is. Niemand wil die ene gek zijn die zich aan de regels houdt, terwijl iedereen gezellig zit te feesten. Kerst is een familietraditie.

Kortom, als het kantelt, zal de curve stijgen in januari. Vraag is of je dat kantelen als overheid alsnog kan vermijden. Kan je ervoor zorgen dat feesten met uit huis wonende kinderen aanvoelen als ‘dissident’? Of moet je doen zoals in Frankrijk, waar de wet met kerst een uitzondering maakt, want de mensen gaan de regels toch aan hun laars lappen. Communicatie kan daar een grote rol in spelen. Maar dan moet die goed doordacht zijn. Enkele tips:

1. Geef hen die de regels naleven gestalte, geef ze een smoel. Veel aandacht in de media gaat naar hen die de regels overtreden. Dat is normaal, zo werkt het nieuws. Maar het schept de indruk dat regels overtreden de norm is. Bovendien wordt dit versterkt door de filmpjes en boodschappen die viraal gaan op het net. Spottend met de regels. Ze zijn goed gemaakt en vaak zeer geestig en overtuigend. Prettig om te delen. Zet daar creativiteit tegenover. Die is er. Veel mensen uit de creatieve sector zitten zonder werk. Gebruik ze. Lokaal en nationaal.

2. Samenhorigheidscampagnes zijn goed, maar hou ze weg van politieke, levensbeschouwelijke en communautair gevoelige symboliek. Je wil dat niemand zich uitgesloten voelt, of het werkt tegen. Creëer eigen symbolen. Zoals de witte lakens in de eerste golf. Of de Vlam van de Warmste Week. Geef steun aan bestaande initiatieven. Misschien willen de Vlaamse en Franstalige muziekwereld samen een lied maken. Een soort ‘We are the World’, op tekst van Martine Tanghe bijvoorbeeld: “Hou vol, het komt allemaal weer goed.”

3. Vervang kritiek op fout gedrag door lofzang voor het goede. Aandacht motiveert. Vingerwijzingen hebben een tegengesteld effect en versterken de kanteling. Laat het vingerwijzen over aan de ordediensten. En beperkt het tot hen die flagrant de regels overtreden.

4. Noem regels die mogelijk in strijd zijn met de grondwet een “noodwet”. Discussies tussen grondwetspecialisten kunnen boeiend zijn, maar scheppen verwarring. Trouwens, zonder noodwet is er geen “nood”.

5. Als je iemand bent die in de kijker loopt: wees het te volgen voorbeeld. Op RTBF dragen journalisten een mondmasker, en hun gasten ook. Dat voetballers mogen spelen is geweldig voor alle liefhebbers van de sport. Maar als voetballers een mooie kniebuiging kunnen bedenken om racisme – terecht - te veroordelen, dan kunnen ze ook nieuwe rituelen bedenken om een doelpunt te vieren in plaats van elkaar in de armen te vallen voor het oog van miljoenen jongens en meisjes die dat niet mogen. En dames en heren politici, probeer elkaar een tijd niet te vernederen. Van gedachten wisselen is goed. Maar toon dat het ernst is, en dat iedereen, van burgemeester tot minister, aan eenzelfde zeel trekt.

Natuurlijk is het naïef te denken dat communicatie alles oplost. Maar maatregelen treffen en doen naleven, gaat nu eenmaal sneller met een bevolking die gemotiveerd is om tegen het virus te vechten, dan met een bevolking die gemotiveerd is om zich tegen het beleid te verzetten.