Natiestaten moeten van het verleden afblijven

Door selectief prestigeprojecten te subsidiëren doet de Vlaamse overheid aan de instrumentalisering van het verleden. Natiestaten moeten van het verleden afblijven.

Met copieuze subsidies aan prestigeprojecten wil de Vlaamse overheid al een tijdje belangstelling voor het verleden opwekken bij de burgers. Eerst met een canon, nu ook met de nieuwe VRT-reeks Het verhaal van Vlaanderen.

De serie op zich vormt geen probleem, er is niets mis met populariserende geschiedenis. Het probleem is dat deze specifieke serie op een niet-transparante wijze door een overheid wordt gesubsidieerd, met als motivatie het bevorderen van een nationaal bewustzijn. Dat gaf minister-president Jan Jambon (N-VA) alvast zelf toe.

Elk nationaal bewustzijn is uiteindelijk een denkbeeldige constructie uit het heden. Hoe een natie zich wil definiëren, heeft enkel gevolgen vandaag. Maar het verleden is gepasseerd: een staat het laten gebruiken om haar identiteitsgevoel in het heden te bestendigen, is misbruik.

Geschiedschrijving die door de staat wordt beïnvloed, is immers niet zonder gevaar. Dat is zowel bij de tv-serie als bij de Vlaamse canon het geval. Vanuit wetenschappelijk oogpunt doet dat af aan de authenticiteit van het verleden, en vanuit maatschappelijke overweging werkt het legitimatie in de hand.

Russische proporties neemt het hier bij ons uiteraard (nog) niet aan. Maar de kwestie is principieel. Je mag heus in een Rubens je ‘Vlaamse’ voorvader zoeken, maar het is ongepast wanneer een staat je in de richting van zo’n specifieke, en gekleurde lezing van het verleden duwt.

Mocht het federale niveau ook een openbare omroep hebben die langs tal van wegen een ‘verhaal van België’ zou volstoppen met subsidies: het zou even problematisch zijn.

Rol van de staat

De academische historicus wil het verleden zoveel mogelijk in zijn eigen recht bestuderen, en neemt zo goed als hij kan afstand van zijn hedendaagse positie. Publieksgeschiedenis daarentegen hoeft absoluut niet zo wetenschappelijk te zijn. De academische en populariserende geschiedenis kunnen dan ook perfect naast elkaar bestaan.

De kern van de zaak is dat een staat zich best niet mengt in geen van beide worpen naar het verleden. Maar dat doet de Vlaamse overheid dus wel. In de plaats van wetenschappers of populariserende historici onafhankelijk te laten, steunt ze gul enkele zeer specifieke prestigeprojecten met een identitair kleurtje.

Het verhaal van Vlaanderen is het nieuwste in de rij. Hoewel we de makers van dit programma niets kwalijk mogen nemen, is het bereik ervan wel groot. Het nationale bewustzijn dat de overheid, met behulp van subsidies, hiermee wil uitdragen, heeft dus impact. Dit mogen we wel degelijk als een milde vorm van staatspropaganda interpreteren.

Terwijl dezelfde overheid historische belangstelling predikt, wordt er in de archief- en erfgoedsectoren stevig bespaard. Veel bewaarcentra verkeren in moeilijkheden. Nationale canons en andere uithangborden verdienen het dus om fondsen te krijgen, maar de echte instrumenten om het verleden mee te bestuderen blijkbaar niet.

De historici die de canon en het nieuwe VRT-programma bekritiseren, zijn daarom dus geen stoffige zeurpieten, noch arglistige antinationalisten. Ze zijn slechts bekommerd om onze geschiedenis. De Vlaamse overheid is dat niet.

Kasper Nollet is masterstudent geschiedenis aan de KU Leuven. Hij was twee jaar actief in de historische studentenvereniging Kring Historia. Momenteel is hij redacteur bij Veto, het Leuvense onafhankelijke studentenblad.