Val Berlijnse Muur
Muur gevallen. Brood gekocht. Koffie gedronken. Naar huis gegaan
Schrijver en oud-VRT-journalist Geert van Istendael was in Berlijn toen de Muur viel - morgen een kwarteeuw geleden.
November 1989. Kris Borms, hoofdredacteur tv-journaal (hij stierf veel te jong), stuurde mij naar Oost-Berlijn. Ze zullen die muur wel niet slopen, zei hij, maar de eenheidspartij heeft het Centraal Comité bijeen geroepen. Ga eens kijken daar, jij spreekt Duits. Borms, die sprak je niet tegen. Dus liep ik, of liever, liepen wij, camera, geluid, verhaal, op 8 november om elf uur 's avonds te kleumen op het Marx-Engels-Forum in Berlijn, Hauptstadt der DDR. Een hotelkamer hadden we wonderlijk snel gevonden, bad, toilet, kleurentelevisie. Er was zelfs een telefoon die echt werkte.
Het land stond al weken in rep en roer. Duizenden DDR-burgers repten zich via Praag of via Hongarije naar West-Duitsland. In Plauen, Dresden en vooral in Leipzig hadden begin oktober duizenden mensen protestbetogingen gehouden. Tot ieders verbazing was er geen druppel bloed gevloeid. Indien een westers journalist dat in september had voorspeld, zouden zijn doorgaans welingelichte collega's hem vierkant hebben uitgelachen. Vervolgens moest Erich Honecker, de eeuwigdurende baas van de DDR, aftreden. Hem verving Egon Krenz, een matte figuur, geheel uitgevoerd in de schutkleur van de eenheidspartij SED.
Nee, die muur zou voorlopig nog niet vallen.
De wereld kantelt
9 november 's ochtends. Het Oost-Berlijnse straatbeeld is alledaagser dan alledaags. Geen spoor van rep of roer. We proberen wat dissidenten te interviewen. Tegen de avond trekt mijn ploeg met het magere materiaal naar het centrum voor internationale beelduitwisseling van de DDR-televisie, kilometers buiten het centrum. Ikzelf ga naar de persconferentie van een hoge meneer in de SED, Günter Schabowski. De zaal zit propvol. DDR-journalisten vuren agressief vragen af. Schabowksi blijft maar prevelen, Wir bekommen die Probleme in den Griff, we krijgen vat op de problemen.
Nee, die muur zou niet vallen.
Eindelijk, na bijna een uur, stelt een buitenlandse journalist een vraag. Hoe het zit met uitreizen? Iemand achter de tafel schuift Schabowski een papiertje toe. Hij leest het af: Iedere DDR-burger mag zomaar naar buiten. Een andere journalist vraagt wanneer dat dan ingaat. Sofort. Unverzüglich, zegt Schabowski. Meteen. Onmiddellijk.
De zaal ontploft. De muur is open!!!
Niemand kan het geloven. Schabowski klonk dodelijk verveeld, onverschillig, vlak. Het weerbericht op een regenachtige dag klinkt sensationeler. Maar de wereld kantelt.
Wisten wij veel dat hij voor zijn beurt had gesproken. Wisten de DDR-burgers veel. Die avond zie ik bij de kleine grensovergang Oberbaumbrücke jonge kerels samengetroept staan. Ze willen naar de overkant. Een van hen, ladderzat, sist me toe: Und jetzt wieder: Großdeutschland!
Bloedbad op Tiananmen
Duizenden zullen die nacht door de grensposten stromen. Er valt niet één schot. Pas later raakt bekend dat Egon Krenz een paar dagen eerder verboden had vuurwapens te gebruiken. En dan te bedenken dat diezelfde Krenz, kort daarvoor, na het bloedbad op Tienanmen, de Chinese leiders had geprezen voor hun harde aanpak. In razend tempo zwiepte de verandering het socialisme, versie DDR, ondersteboven.
10 november. Bernauer Straße. Bij een bres staan honderden mensen aan te schuiven. Ze heffen jolige spreekkoren aan: Jetzt stehen wir noch hier! Bald trinken wir drüben unser Bier!
Drüben. De magische overkant. Tot gisteren was drüben een onbereikbaar paradijs. Een fantasme. Oversteken was dodelijk.
We trekken dieper de stad in. Vrouwen met boodschappentassen. Kinderen met schooltassen. Oost-Berlijn is stinknormaal. Trabantjes. Konijnen in de plantsoenen. Rammelende trams. Geur van bruinkool. Rust. Doordeweekse rust. Een wereldsysteem stort in en wat merk je ervan, twee straten verder? Niets. Brood gekocht. Koffie gedronken. Naar huis gegaan. Zoals iedere dag. Dat contrast zal me altijd bijblijven.
Even later staan we op de Puschkinallee te midden van, ruw geschat, vijfduizend wachtenden. In de verte hapt een dieplepel grote brokken uit de muur. Camera opstellen. Ik begin mijn verhaal. De troep zet zich in beweging. Onverbiddelijk. Ik word uit beeld gesleurd. Een baring hou je niet tegen.
Voor de overwinnaars
In 1989 stak je de binnenstedelijke grens over en je stond op een andere planeet. Grijzer, afbladderend, schemerig. Vandaag merk je niet dat er ooit een grens heeft gelegen, tenzij je de povere relicten uit het verleden kunt duiden. De DDR ging kapot aan eigen lompheid en leugen. Haar burgers werden gelijkgeschakeld.
Weinigen die dat betreuren. Behalve dan op één punt. Niemand was werkloos, meneer, ja, dat was in de DDR toch beter geregeld. Ik heb het de afgelopen kwarteeuw tientallen keren gehoord.
Waar de Muur liep, is in stoep en straat een dubbele rij kasseien gemetseld. Hier en daar zie je een metaalplaatje: Berliner Mauer 1961-1989. Als je uit het oosten komt, dan staan de letters op hun kop. Goed leesbaar zijn ze voor wie uit het westen komt. Voor de overwinnaars.
