Migratie is nu eenmaal een verarming en verrijking, soms beide tegelijk

Hind Fraihi schrijft voor De Tijd en Ons Erfdeel. In oktober verschijnt haar essay Vooruitopia, haar column leest u hier de hele week.

Daar is een mens verdronken, opgevist uit de Noordzee. Hij maakte zelf een reddingsvest van plastic flessen verstrengeld aan zijn romp. Aan zijn voet bond hij één zwemvlies. Eén. Zijn hoop om in Engeland te geraken had hij haast aandoenlijk als een kind bij elkaar gerecycleerd. Hoop, heeft dat een kleur? Blauw? Net als de golven die hij in een schamele uitrusting wou bedwingen. Nicknam Masoud heette hij. Samen met Óscar en Valeria, Aylan Kurdi behoort hij nu tot ons collectieve fotogeheugen. Symbool voor de wanhoop van velen op de bodem van de Middellandse Zee of aangespoeld op stranden.

Over migratie wordt vaak een harde toon opgezet. Vluchtelingen, (transit)migranten; we smijten ze op een hoop zoals de bijeengebonden plastic flessen van Masouds geknutselde reddingsvest. Mensen bijeenhopen maakt het makkelijker de zaken eens goed te benoemen met een diarree aan woorden die een verbale muur optrekken. Anderen pleiten dan weer jolig voor open grenzen. All-in, Europa als één grote vakantiebestemming.

Verarming en verrijking

Die tweedeling is inherent aan migratie. Migratie is nu eenmaal een verarming en verrijking, soms beide tegelijk. Een migrant is altijd in rouw, om wat hij heeft achtergelaten en wie hij verloren heeft, zichzelf inbegrepen. Afgesneden worden, dat laat wonden achter. In de pus word je een herinnering aan jezelf, terwijl je met hoop aan de toekomst werkt. Een migrant staat altijd buiten de tijd.

Dat vreemd-zijn in verschillende tijden heeft ook een kleur. Blauw, jawel. Ik zag het bij mijn ouders, blauw van ziekmakende ontheemding. En toch gingen ze verder, met kracht, want migratie is de oermoeder van overleving. Kinderen van migranten zetten die drift voort, met laagjes van wie ze zijn, wat ze hebben, krijgen, willen, kunnen, zullen en moeten. Gemuteerd tussen de wondkorsten van hun ouders.

De berichtgeving over dé vluchteling, dé migrant reflecteert onze paradoxale kijk op onszelf, in een veilige en welvarende cocon, en op de ander, de vreemdeling. De op drift geraakte niet-westerling die dobbert als een stuk wrakhout op zout water.

Op drift tussen uitersten

In feite raken we allen op drift tussen uitersten. De EU slaagt er maar niet in om tot een eensluidend migrantenbeleid te komen. De procedures zijn traag, ingewikkeld en doorspekt met discussies over grenzen, solidariteit en samenwerking. Immers, soevereine staten beslissen liever zelf. De uitkomst? Ik ben ik, dat ontaardt onomstotelijk in wij tegen zij.

Wat we zien in de media is geen spiegel waarin de ander in een veelkantig prisma verschijnt, maar een fotonegatief dat ons doet stuiteren tegen een wij-zij-denken. Wat een reflectie zou moeten zijn om onze verantwoordelijkheid te nemen, wordt een middel bij uitstek om onze verantwoordelijkheid bij de ander te leggen. Zo schipperen we tussen these en antithese. Er is geen tussenin. Maar tussenin zwom hij wel, tussen golven blauw van hoop.