Met de gevangenis als wachtruimte helpen we niemand vooruit. Niet de slachtoffers, niet de daders, niet de samenleving

De dood van de vierjarige Dean roept veel vragen op en maakt heftige emoties los. ‘Hoe is dit kunnen gebeuren?’ ‘Wat maakt dat iemand tot dergelijke feiten in staat is?’ Bovendien blijkt Dave De Kock, die samen met zijn partner verdacht wordt, niet aan zijn proefstuk toe. De man zat eerder al een gevangenisstraf van tien jaar uit voor onmenselijke behandeling van zijn stiefzoontje Miguel, met de dood tot gevolg. ‘Hoe kan zo’n man vrij rondlopen’, vragen we ons af. Is er tijdens zijn periode in detentie dan niets gebeurd?

Vzw De Huizen probeert al sinds 2012 duidelijk te maken dat de gevangenis er als structuur onmogelijk in kan slagen om een globaal beleid binnen justitie, zorg en welzijn - hoe goed bedoeld ook - tot een goede praktijk te laten uitgroeien. De praktijk, dat is waar het om draait. Er is nood aan een fundamenteel ander concept om de periode dat mensen in detentie verblijven te gebruiken voor begeleiding en ondersteuning.

Minister Van Quickenborne (Open Vld) pleit óók voor transitie- en detentiehuizen. Voorlopig zijn die laatste enkel bedoeld voor gedetineerden die een korte celstraf (minder dan drie jaar) krijgen. Een goed begin, maar onvoldoende, want de zwaarste straffen verbergen ook de grootste problemen. Het heeft geen zin om die onder de mat te vegen. Daar moet tijdens de straftijd aan gewerkt worden en dus heeft men ook voor die gevallen een aangepaste context nodig. Kleinschalig, gedifferentieerd én maatschappelijk verankerd. Want het blijkt nog maar eens: de echte lakmoesproef komt na de straf, in de samenleving. Die omgeving gedurende de straftijd niet betrekken, is een hemeltergende lacune.

Langgestraften hebben wat ons betreft ook een plaats binnen detentiehuizen, die prima beveiligd kunnen worden. Door kleinschalig te werken kunnen we steeds op maat werken. Er is in onze samenleving heel wat hulpverlening en zorg voorradig. Maar inzake psychische hulp voor mensen in detentie werd te eenzijdig naar geïnterneerden gekeken. In de gevangenissen verblijven evenwel meer en meer gedetineerden die, zonder ontoerekeningsvatbaar te zijn verklaard, ook grote psychische problemen hebben.

De voorzieningen die de nodige zorg zouden kunnen bieden, staan bovendien niet te springen om in de gevangenis te komen werken. Begrijpelijk, omdat de therapeutische omgeving ontbreekt om er op maat te werken. De vernederende omgeving van de straf inspireert de gedetineerden ook niet om vertrouwen te hebben in hulp die in die omgeving zou worden aangereikt. Zo blijft de poort naar de zorg dicht voor mensen die er nochtans grote nood aan hebben. Door zo halsstarrig gevangenisstructuren overeind te houden schiet de samenleving dus in eigen voet. We organiseren als het ware onze eigen onmacht en die schreeuwen we dan na ieder pijnlijk drama uit.

We dragen als gemeenschap een verpletterende verantwoordelijkheid ten aanzien van alle slachtoffers. Als iemand vervroegd vrijkomt lijkt het simpel: dan eisen we het einde van de vervroegde invrijheidstelling. Maar als iemand op het einde van zijn straf vrijkomt, wordt het pas echt duidelijk waar het schoentje wringt: de straf zelf moet inhoud krijgen, zinvol zijn. Dus moeten we een omgeving maken die dat waar kan maken. Detentiehuizen dus, waarin detentiebegeleiders persoonlijk, op maat en veilig kunnen werken.

Als we de gevangenis blijven zien als een wachtruimte zorgt dit niet alleen voor gigantische kosten, we helpen er echt niemand mee vooruit. Niet de slachtoffers, niet de daders, niet de samenleving.