Mensen belonen voor gezonde levensstijl met korting op ziekteverzekering? Klinkt goed, is fout

Matthias Somers is filosoof en wetenschappelijk medewerker van de progressieve denktank Minerva. Zijn wisselcolumn met Yasmien Naciri verschijnt wekelijks.

Beloon mensen voor hun gezonde levensstijl door hen minder te laten bijdragen aan de ziekteverzekering: dat is het voorstel van gezondheidseconoom Erik Schokkaert (KU Leuven). Chronische ziektes leggen een steeds zwaardere hypotheek op de betaalbaarheid van de gezondheidszorg, terwijl ze minstens ten dele te vermijden vallen door een gezondere levensstijl: opdat iedereen bereid zou blijven mee te betalen aan de gezondheidszorg, moeten we mensen belonen die ervoor zorgen dat de kosten gedrukt worden. Alleen zo redden we de noodzakelijke solidariteit.

Klinkt goed, is fout.

Het veronderstelt dat mensen in een vacuüm leven, iedereen even vrij is om te doen en te laten wat hij maar wil, en dat iemands levensomstandigheden terug te voeren zijn op eigen keuzes. Het miskent de complexiteit van het leven, het miskent dat net zoals in elke situatie wel gewezen kan worden naar de rol van wat iemand heeft gedaan of net heeft nagelaten te doen, zo ook toeval, geluk, en niet te controleren omstandigheden overal wel met een voet tussen zitten.

Het is hoe dan ook ondoenbaar om precies af te wegen welke factor precies welke rol speelt, waar ‘eigen keuze’ en ‘eigen verantwoordelijkheid’ precies stoppen en waar ‘geluk’ en 'structurele factoren' beginnen, en wat men dus in hoeverre hoort te compenseren.

Kortgeschoolde mannen roken veel vaker dan hooggeschoolde vrouwen: als men daar rekening mee houdt, zal men dan de kortgeschoolde man die niet rookt een grotere korting geven dan de hooggeschoolde vrouw? En als men dit niet doet, negeert men dan niet de sociale factoren die bijdragen aan een ongezondere levensstijl, factoren die niet tot het vrije keuzedomein behoren? Zal men de alleenstaande moeder die een vochtig en slecht geïsoleerd huisje huurt een hogere premie laten betalen dan de tweeverdiener in het goed geïsoleerde appartement?

Stadslucht maakt vrij, zegt men, maar stadslucht is ook erg ongezond: de luchtkwaliteit in sommige straten en wijken is zo slecht dat ze leidt tot ademhalingsproblemen, chronische longaandoeningen, een korter leven. Het was mijn keuze om in de stad te gaan wonen, ik had me ook een plekje op het platteland kunnen zoeken: gaan we dus de pendelaar belonen omdat hij koos voor de gezondere buitenlucht? Het zou absurd zijn: het is zeggen de koorts te willen bestrijden, zonder iets aan de ziekte te doen.

Iemand met de vinger wijzen

Solidariteit schragen op de individuele schuldvraag trekt een infernale machine op gang, in de woorden van de Franse politieke filosoof Pierre Rosanvallon in La société des égaux: het fixeert onze aandacht op het gedrag van de ander, voedt het ressentiment, de stigmatisering, en het wantrouwen, en ondergraaft zo wat het zegt te willen redden, de noodzakelijke solidariteit en gemeenschapsgevoel. Men verdoezelt het collectieve falen en negeert de achterliggende structurele factoren: veel eenvoudiger iemand met de vinger te wijzen omdat hij een ongezond leven leidt, dan de maatschappelijke structuren die tot gezondheidsongelijkheid leiden te veranderen.

Het is een gemakzuchtige oplossing, die toelaat dat de moeilijke vragen ongesteld blijven, en waar het zegt het opnemen van individuele verantwoordelijk te belonen, betonneert het net de structuren die de ongelijkheden vergroten.