Memes en gifs: grappig bedoeld is lang niet goed genoeg

Volgens de legende begon het met een foto van een kat, al sinds mensenheugenis het meest vereerde wezen op het internet, vergezeld van een onzinnig onderschrift in een veel te vet lettertype. En zo werd de meme geboren.

Maar zoals alles online werd het al heel snel heel irritant, zeker met de komst van diens bewegende variant de gif. Zodat ontelbare tweets nu beantwoord worden met de fameuze facepalm uit Star Trek. Een reactie zo voorspelbaar dat ze vaak becommentarieerd wordt met een double facepalm.

Maar in de tussentijd is de meme ook stiekem uitgegroeid tot een uiterst krachtig propagandamiddel, voornamelijk om gelijkgezinden op te jutten en andersgezinden ongenadig te trollen. Niet zelden met een afbeelding van Pepe the Frog.

Reclame

De reden voor de alomaanwezigheid op verborgen internetfora en sociale media is niet enkel dat deze versimpelde vorm van visuele communicatie nauwelijks één seconde aandacht vraagt. Belangrijker nog is dat de meme zich verschuilen kan achter het argument dat het gewoon bedoeld is 'om te lachen'. Met de cynische ondertoon dat zich beledigd voelen volledig te wijten valt aan een gebrek aan gevoel voor humor bij de tegenpartij.

En als er toch excuses geëist worden, dan 'betreurt' men hoogstens de pijn die men 'onbedoeld' heeft veroorzaakt. Of zoals de Nederlandse filosoof en publicist Rob Wijnberg ooit stelde in zijn boek En mijn tafelheer is Plato: de bedoeling van publieke excuses is niet het opnemen van verantwoordelijkheid, maar het ontlopen van schuld.

Terwijl de Schild & Vrienden-leider Dries Van Langenhove als een volwaardige alt-right-adept alles ontkent met strategieën die online bekend zijn als 'framing', 'gaslighting' en 'whataboutism', trachten zijn minder standvastige trawanten de schade te beperken door hun memes te verantwoorden als parodieën en niet zo geslaagde grappen. Zelfs poseren als Hitler zou hen vergeven moeten worden, onder het mom van humor.

Ik zeg dit in alle stelligheid: een meme kan grappig zijn, maar heeft niks te maken met humor. Net zoals een reclamefilmpje een kijker aan het lachen kan brengen, of toch de allereerste keer, maar nooit als comedy bestempeld kan worden. Want het doel van reclame is het verkopen van een product, zoals het doel van memes het promoten van een boodschap is. Met als gevolg dat de verdediging dat een haatdragende meme dezelfde bescherming verdient als een satirisch boek of een provocerende cartoon volledig vervalt.

Dit is geen inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. Ik wijs elke vorm van censuur af en draag het belang van choqueren hoog in het vaandel. Maar ik verzet me tegen de lafheid om zich achteraf te profileren als een onbegrepen humorist die gewoon de grenzen opzoeken wou.

Dog whistles

Dus, beste zelfverklaarde weerbare Vlaamse jeugd, als je jezelf stoer genoeg waant om vuurwapens te hanteren, wees dan ook stoer genoeg om een antisemitische uitspraak te claimen. Of moet je van je advocaat nu beweren dat je zeer dronken was toen je die racistische foto van Infowars plukte?

Want als je eerlijk durft te zijn, nochtans een van jouw christelijk geïnspireerde familiewaarden, zou je toegeven dat het helemaal niet grappig bedoeld was. In tegenstelling tot zelfs de meeste kwetsende komiek wiens intentie er altijd in bestaat een publiek te laten lachen, hoe grofgebekt hij of zij ook klinkt.

Dus laten we deze memes niet minimaliseren als leuk bedoelde uitspattingen van enkele verwarde pubers, maar net beschouwen zoals ze werkelijk bedoeld zijn: zogenaamde 'dog whistles' gericht naar door woede geconsumeerde individuen die zich rebellen wanen wegens de afkeuring van dergelijke beelden door de meerderheid.

Daarom ook steeds opnieuw dezelfde foto’s met variaties in het onderschrift, om nog sneller het hoofd te besmetten. Daarom steeds harder qua toon, om gewenning te vermijden en de roes van haat te blijven voeden. Of zoals Dries Van Langenhove het in de Pano-reportage het best verwoordde: "Memes zijn geen doel op zich, maar een middel." Omdat ze door een ingenieuze mix van herkenbaarheid en schokeffect meer impact hebben dan welke column ook.