Meer Latijn leidt tot meer welzijn. Misschien niet op het moment zelf, maar zeker op termijn

Joël De Ceulaer interviewde Tim Surma, voormalig leraar wiskunde. De prikkelende lokzin luidde: “De leerkracht moet geen coach zijn, maar expert.” Veel kon op onze bijval rekenen, zoals het mythische karakter van taal- en wiskundeknobbels: geef jongeren een brede vorming! Stevige bedenkingen hadden we ook. Misschien kan een leerkracht expert én coach zijn? Maar daar willen we het niet over hebben.

Er werd ook iets gezegd over Latijn, en wel in een volle zes zinnen, of acht, met de vragen erbij: “Heeft het nog veel zin om Latijn te studeren? Is dat nuttig, of is dat goede fitness voor de hersenen, omdat je zoveel vanbuiten moet leren?” Mochten we dit suggereren als examenvraag, dan zouden collega’s ons terechtwijzen. Zijn ‘zin’ en ‘nut’ hetzelfde? Verfijnt de fitnessvraag de nutsvraag? Grootste probleem: de leidende vragen verengen het vak, en zetten de toon voor het antwoord. Onbedoeld? De schuld van het format? In ieder geval: niet onproblematisch.

Enthousiasme

Anno 2022 wijden tienduizenden leerlingen zich elke dag aan de Latijnse taal en teksten, meestal met enthousiasme en altijd met engagement. Uit vragen van (ouders van) toekomstige leerlingen blijkt evenwel dat er misverstanden bestaan over het vak. Daarnaast wordt doorzettingsvermogen onder druk gezet door een voortdurend studiekeuzeproces. In deze context is het jammer dat de vragen zo eng zijn.

Over naar Surma’s antwoord. “Wie dat van die fitness gelooft, maakt zichzelf iets wijs, vrees ik.” Onze eerstejaars, die 12, 13 jaar oud zijn, zeggen: oké dan. Voor het examen memoriseerden ze van 688 woorden de gegevens en vertalingen. Daar stopt de ‘training’ uiteraard niet: op deze woorden passen ze de zes naamvallen en drie tijden toe, om teksten te begrijpen en te vertalen. Onze derdes (van 14, 15 jaar oud) doen hetzelfde, met 1.051 woorden, zes naamvallen, zes tijden, en vijf wijzen. Aangezien het onmogelijk is om al deze woorden en grammatica op één namiddag te verwerken, zijn de leerlingen een schooljaar, en meerdere schooljaren, bezig met regelmatig studeren. Hoezo geen fitness?

Understatement

Een tweede zin. “Het is goed om Latijn te studeren, geen probleem...” – fijn dat het ‘geen probleem’ is – “...al was het maar omwille van de culturele bagage.” Wat een understatement. De klassieke cultuur heeft een niet te overschatten invloed. Hoe meer je ervan weet, hoe meer je (dat) begrijpt. Al wat na de oudheid kwam, was steeds in dialoog met Grieken en Romeinen. En geen enkel actueel thema is niet gebaat bij een frisse oude blik. (Oorlog, opwarming, onderwijs...)

“Maar het is ook goed om Spaans te leren.” Je denkt: Surma promoot Latijn als opstap naar andere talen – wat het uiteraard ook is. De opmerking blijkt echter een verderzetting: “Het is goed om Latijn te studeren [...] Maar het is ook goed om Spaans te leren.” Zo kunnen er heel wat zaken op de plaats van ‘Spaans’. De vraag is niet hoeveel lekkers leerlingen kunnen bijleren – veel – maar wat ze missen als ze geen Latijn studeren – veel. Je kan leven zonder, maar je mist wel een aantal lagen van de realiteit.

Frans studeren

Dan die laatste zinnen: “Wat je niet mag doen, is het vak Latijn beoordelen op basis van een of ander nut – dat je makkelijker Frans leert als je Latijn kent, bijvoorbeeld. Die transfer is heel beperkt. Als je heel goed Frans wilt kennen, moet je vooral veel Frans studeren.” Dat laatste geldt voor alles. En het doel van Latijn is niet: zorgen dat jonkies beter worden in moderne talen. Maar het is wel een fijne bijwerking.

Zelf spreken we Italiaans met Italianen en Portugees met Brazilianen: leve(nd) Latijn. Wie nooit van een conjunctief gehoord heeft, heeft meer moeite met de subjonctif. Wie geen potentialis kent, struikelt mogelijk over modalities. Wie nooit met naamvallen gewerkt heeft, denkt dat Duits een aberratie is – ten onrechte, uiteraard. Latijn biedt een kader om álle talen te beheersen. “Beperkte transfer”? Ironische woordkeuze.

WC-Eend

Terug naar de eerste vraag: “Heeft het nog veel zin om Latijn te studeren?” Omdat WC-Eend altijd WC-Eend zal promoten, vatten we samen. Je leert iets wat én nuttig is én zinvol. Je puzzelt analytisch met woorden. Je duikt in teksten, elk met hun stijl en inhoud, die je kritisch gaat bespreken, in gesprek met de klassieken: Caesar de meestermanipulator, Ovidius de magische mythomaan, Cicero de retorische rakker, et cetera. Analyse voert je naar schoonheid – of lelijkheid, en ook die is zinvol. En ja, het helpt bij je talen. Ja, je leert studeren. Ja, het daagt uit. Maar in de eerste plaats: het is superinteressant, als je er moeite voor doet.

Tot slot: door experten gesproken. Surma: “Het onderwijs is er om de leefwereld van het kind te openen. Om hun interesse te wekken voor dingen waarvan ze niet eens wisten dat die bestonden.” Latijn lijkt ons daarvoor ideaal. Surma: “Hoe meer je weet, hoe meer je kunt bijleren.” En: “Hoe meer je weet, hoe beter je kritisch kunt denken.” En: “Meer kennis leidt tot meer welzijn. Misschien niet op het moment zelf, maar zeker op termijn.” Vervang ‘kennis’ of ‘je weet’ gerust door ‘Latijn’: het klopt a fortiori. En het gaat nog lekker rijmen ook.