Mark Rutte bewijst: het kan snel kantelen in de ongenadige partijpolitiek

Maarten Rabaey is journalist bij De Morgen.

Het kan snel kantelen in de ongenadige partijpolitiek. De ene dag ben je een held omdat je als ontslagnemend premier in volle coronapandemie de verkiezingen wint, twee weken later vecht je ei zo na voor je politiek overleven. De Nederlandse premier Mark Rutte (VVD) werkte zich in zijn kersvers verkozen nieuwe Tweede Kamer in een aartsmoeilijk parket door onvoldoende transparantie te geven. Hij zal alle zeilen moeten bijzetten om het vertrouwen terug te winnen van zijn beoogde coalitiepartners en om weer minister-president te worden.

Wat Den Haag de voorbije week meemaakte kon een scène zijn uit het Deense politieke drama Borgen. Informateur Kasja Ollongren (D66) test positief op corona en rent letterlijk weg uit het Binnenhof. Inderhaast vergeet ze haar nota’s af te dekken. In de notitie staat: ‘Positie Omtzigt, functie elders’ – een verwijzing naar Pieter Omtzigt, de nummer twee van coalitiepartner CDA die vanuit de Kamer een hoofdrol speelde in het blootleggen van de toeslagenaffaire waar het vorige kabinet-Rutte III om aftrad.

De nieuwe Kamer wilde weten wie dat zei en eiste alle verkennersnota’s op. Vandaag bleek plots dat het Rutte was die over Omtzigt sprak. ‘Je moet wat met Omtzigt: minister maken’, stond er in een nota. Zo ontstond de indruk dat hij hem weg wou promoveren, naar een positie waarin hij niet meer kritisch kan zijn voor de premier zonder ook zichzelf in de voet te schieten. De nieuwe Kamer smaakte deze machiavellistische schaakbeweging niet. Ze voelde zich belogen ook, omdat Rutte eerder zei dat hij níét over Omtzigt sprak. En dan was Rutte ’s ochtends vroeg ook al met voorkennis op de andere fracties ‘via via’ getipt over de nota die hem in opspraak brengt, door een bron die hij weigert te onthullen.

Teflon Mark moet nu door het stof voor de verkozenen des volks. Plots is hij de spil van een crisis die het vertrouwen van zijn beoogde coalitiepartners D66, CDA en een te bepalen vierde fractie in zijn politiek functioneren op het spel zet. Of ze met hem nog door de deur naar Rutte IV willen is onzeker.

Het ergste is dat deze vertoning ook het vertrouwen van de burger in de politiek weer zal schaden. Op dat gebied doet de nieuwe Nederlandse ploeg, met of zonder Rutte, er goed aan het advies van oud-D66-politicus en schrijver Jan Terlouw in de oren te knopen. “De burger vertrouwt de politiek minder, maar misschien veel belangrijker: ook de politiek vertrouwt de burger minder”, zegt hij in een gesprek met De Morgen. “Je durft de burger geen verantwoordelijkheid meer te geven. Je regelt alles dicht. Dat moet je niet doen. Dan ontstaat de indruk dat de overheid burgers kleineert. Geef de mensen aub verantwoordelijkheid, want net dan voelen ze dat ze erbij horen.”

Laat dit maar een Hollandse wijsheid worden die ook in Brussel weerklank krijgt.