Mark Elchardus: “Een fietsende vegetariër die nooit vliegt, levert een flinke bijdrage. Peanuts echter vergeleken met mensen die kinderloos blijven”

Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel en opiniemaker bij De Morgen. Zijn column verschijnt op zaterdag.

Soms werd het punt van verzadiging overschreden, maar de intense media-aandacht voor het klimaat leverde een verhelderend debat op. Ik zal wel niet de enige zijn die zich afvraagt: wat kan ik nu zelf gaan doen?

Mijn zoektocht naar literatuur die een wetenschappelijk onderbouwd antwoord geeft op de vraag hoe ons gedrag de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt, en dus ook weer kan doen dalen, was wel enigszins ontnuchterend. Over het relatieve belang van de oorzaken drukken wetenschappers zich voorzichtig uit. Zij onderstrepen dat hun modellen steunen op vele veronderstellingen en niet zelden tot verschillende conclusies leiden. Over één ding zijn ze het eens. Een van de belangrijkste, zo niet de belangrijkste oorzaak van de mondiale verhoging van de C0₂-uitstoot is de groei van de wereldbevolking, van 4,4 miljard in 1980 naar 7,7 miljard vandaag. Dertig jaar geleden al stelde de betreurde Etienne Vermeersch de band tussen bevolkingsgroei en milieubeleid centraal. Sindsdien verdween demografie nagenoeg volkomen uit het milieudebat.

Een paar dagen voor de eerste optocht van de spijbelende leerlingen interviewde De Standaard iemand die van oordeel is dat België door middel van migratie snel zijn bevolking moet verdubbelen. De verbouwereerde interviewer opperde een paar mogelijke bezwaren, maar zei niets over de verhoging van de C0₂-uitstoot die daarvan het gevolg zou zijn. Die blindheid voor de rol van bevolkingstoename is typisch. In het rapport van het intergouvernementeel panel voor klimaatverandering van de Verenigde Naties van 2014 is er onvermijdelijk aandacht voor de rol van bevolkingsgroei, maar verbazend genoeg geen harde aanbevelingen in dat verband. Dient zich hier een nieuw taboe aan?

Tegen 2050 zou de jaarlijkse CO₂-uitstoot wereldwijd 2 ton per persoon moeten bedragen. Nu nemen we in België tussen de 8 en 9 ton per jaar per persoon voor onze rekening. Wat kan ik doen om van 8 naar 2 ton te gaan?

Heel wat mensen dachten dat ze met een elektrische wagen een puike bijdrage leveren. Dat wordt nu in vraag gesteld. Een Tesla zegt zeker iets over je inkomen en suggereert milieubewustzijn – een rijdende blauw-groene as als het ware – maar doet blijkbaar weinig voor het milieu. Is dat zo? Een Zweedse studie (zie Environmental Research Letter, 2017, 12) berekende voor economisch hoog ontwikkelde landen als het onze wat verschillende persoonlijke gedragswijzigingen opleveren aan verminderde uitstoot.

Overschakelen op een elektrische wagen spaart een halve ton CO₂ per jaar, ongeveer evenveel als je kleren koud wassen en geen droogkast gebruiken. Doeltreffender is vegetariër worden. Dat reduceert de jaarlijkse CO₂-uitstoot met 0,8 ton. Door niet heen en weer trans-Atlantisch te vliegen, spaar je telkens 1,6 ton uit. Nooit meer een auto gebruiken bespaart 2,4 ton per jaar. Een fietsende vegetariër die nooit vliegt, levert dus wel degelijk een flinke bijdrage.

Peanuts vergeleken met mensen die per jaar 58,6 ton uitstoot uitsparen, jaar na jaar, door kinderloos te blijven. Kinderen krijgen op hun beurt kinderen. Een geboorte veroorzaakt daardoor een exponentiële toename van CO₂-uitstoot. Enkel kinderloze vrouwen kunnen met recht en rede scanderen “klimaat is mijn maat”.

Ik weet niet hoe betrouwbaar dergelijke schattingen zijn. Het gaat evenwel om de soort informatie die nodig is als je wilt dat mensen geïnformeerd hun persoonlijke verantwoordelijkheid nemen. Hoe doeltreffend zijn de dingen die ons gevraagd worden te doen? Hoeveel aandacht gaat naar betrekkelijk ondoeltreffende maatregelen zoals dikke truien dragen, de temperatuur lager instellen, bomen planten en composteren? Stemmen doeltreffendheid en het symbolisch gewicht van de voorgestelde gedragswijzigingen nog enigszins overeen? Een kind krijgen is het equivalent van drie trans-Atlantische heen- en weervluchten per maand, maand na maand, jaar na jaar. Maar kun je van de spijbelende meisjes verwachten dat ze kinderloos blijven?

Kennis over onze impact op de planeet is ongemakkelijk. Mensen verwachten van de overheid een hard optreden als dat hun eigen levenswijze niet raakt, pleiten voor persoonlijke vrijheid waar hun levenswijze in het gedrang komt. Correcte informatie is een minimum, maar overheden zullen met stok én wortel ons gedrag moeten veranderen. In de mix van maatregelen moet geboortebeperking wereldwijd een veel groter gewicht krijgen. In welvarende landen waar de bevolkingsdensiteit al hoog is, tekent zich een grote uitdaging af: hoe te leven, economisch en sociaal, met een krimpende bevolking? Hoe krimpen? Onze planeet werd misantroop.