Maak eindelijk werk van een efficiënt terugkeerbeleid voor Afrikaanse roofkunst

Afgelopen weekend werd ik door mijn vrouw vanonder mijn knus deken getrokken, om samen door de regen te fietsen naar 100 x Congo, een tentoonstelling over Afrikaanse kunst uit de koloniale periode in het MAS. De stad Antwerpen heeft 15.000 Afrikaanse kunst- en gebruiksvoorwerpen, waarvan 5.000 Congolese, in haar bezit. Deze werden in het begin van de twintigste eeuw verworven via aankopen van kunsthandelaren, schenkingen van koloniale politici en christelijke missies. Een deel hiervan is roofkunst. Gepikt. Gejat. Dus niet van ons.

Tijdens mijn bezoek stootte ik op een artikel in het Wereldtentoonstelling-programmaboek van de editie in 1930. Het was een verslag over de Afrikaanse kunsttentoonstelling in het Congopaleis. Geschreven door Muntu Mutoke, vermoedelijk een Belgische journalist die schreef onder een Afrikaans klinkend pseudoniem. In zijn stuk schrijft hij hoe de Belg Afrikaanse kunst ervoer:

“Wij hebben al opgemerkt dat sinds de opening van het Congopaleis, de ruime zalen en prachtige verzamelingen die er in uitgestald zijn, een grooten volkstoeloop teweeg brengen. Doch wat wij ook zagen, dat is dat zoovelen rondliepen, hun oogen uitkeken zonder er feitelijk veel van te zien of te begrijpen. En wij meenen dat hun besluit is bij het verlaten der zalen, dat het, ja, allemaal ‘heel schoon’ was, maar verder gaan de indrukken ook niet.”

Negentig jaar later kon ik mij niet van de indruk ontdoen dat ik hetzelfde gevoel deelde tijdens de expositie. Ook vandaag wordt Afrikaans cultureel erfgoed uitgestald aan een publiek dat er weinig zaken mee heeft. Neergezet als kunstobjecten ter ons vermaak. Losgerukt uit hun sociaal-culturele context. Duizenden kilometers verwijderd van hun rechtmatige eigenaars voor wie deze objecten meer zijn dan dingen die wij kennen als ‘kunst’.

Zo heb je bijvoorbeeld een krachtbeeld van chef Ne Kuko, een blikvanger van deze expo. Dit beeld van groot spiritueel en politiek belang werd in 1885 gestolen door de Belg Alexandre Delcommune en belandde in 1912 in het Afrikamuseum. Chef Ne Kuko van het dorp Kituku wilde zelfs losgeld betalen om het beeld terug te krijgen, maar dit verzoek viel op een koude steen bij de Belgen. Voormalig president Mobutu trachtte het beeld terug te halen naar Congo, ook zonder resultaat. In 2016 herhaalde de chef van Kituku de vraag. Vandaag is het beeld nog steeds in Belgische handen, terwijl generaties Congolezen uit Kituku stierven zonder het beeld ooit met hun eigen ogen aanschouwd te hebben.

Toen ik voor het beeld stond voelde ik mij bijna schuldig dat ik wel het privilege had om naar het beeld te kijken, terwijl dit eigenlijk niet veel voor mij betekende. Ook ik keek naar het beeld en dacht ‘ja, schoon’ om daarna door te lopen naar het volgende object dat ongeduldig stond te wachten op mijn nutteloze appreciatie.

Stop dat beeld in een kist, prop deze vol met krantenpapier om het te beschermen, timmer de kist dicht en stap naar het dichtstbijzijnde postkantoor om het beeld sito presto terug te sturen naar waar het vandaan komt. Maak eindelijk eens werk van een efficiënt terugkeerbeleid voor Afrikaanse roofkunst. Streng en kordaat, maar wel rechtvaardig.