Lezersreacties op nieuwssites: een mes dat langs twee kanten snijdt

Sarah Van Leuven is docent journalistiek aan de Vakgroep Communicatiewetenschappen, Universiteit Gent

De afgelopen dagen was er vrij veel te doen over de beslissing van uitgeverij Roularta (o.a. Knack, Trends) om niet langer lezersreacties toe te laten onder artikels op de websites. Het mediabedrijf verdedigt zich door te stellen dat de kwaliteit van de reacties vaak te wensen over laat, om niet te zeggen dat sommige reacties ronduit beledigend of zelfs racistisch zijn, en dat het niet de taak van de journalist is om lezers op te voeden. Toch reageren sommigen met onbegrip op wat ze een inperking van de vrijheid van meningsuiting noemen. Was men vijftien jaar geleden na de oprichting van de eerste nieuwssites immers niet hoopvol over de toegenomen mogelijkheden voor deelname aan het publiek debat voor de gewone burger? Toch zien we dat steeds meer nationale maar ook internationale nieuwssites besluiten om reacties onderaan artikels op hun eigen platformen niet langer mogelijk te maken. Al snel na de lancering van de nieuwssites bleek immers dat weinig reacties echt een bijdrage leveren aan het publieke debat, en dat de moderatie van die reacties veel middelen vraagt die terwijl niet kunnen gaan naar het brengen van kwaliteitsvolle journalistiek. Krantensites zoals De Standaard en Het Nieuwsblad beslisten daarom om reageren enkel nog mogelijk te maken bij een beperkt aantal artikels, om de redactionele inspanningen binnen de perken te houden. Andere sites zoals die van Roularta stappen er helemaal van af.

Anonimiteit

Veel gebruikers die zich online uitdrukken doen dat anoniem waardoor een aantal remmingen wegvallen en een beschaafd debat niet altijd mogelijk is. Om hier tegenin te gaan en de kwaliteit van het debat te proberen opkrikken, werd het na verloop van tijd op de meeste sites nodig om je eerst te registeren alvorens reacties te kunnen plaatsen op artikels. Maar een onderzoek van 5 Vlaamse krantensites uit 2011, uitgevoerd binnen de onderzoeksgroep Center for Journalism Studies (UGent), toont aan dat minstens 55% van de gebruikers een vals profiel gebruikten om reacties te plaatsen. 78 procent van de reacties waren emotionele responsen waarvan driekwart negatieve gevoelens uitdrukten. Verder bleek ook dat – voor zover het traceerbaar was – 86% van de gebruikers die reageerden mannen waren, en dat gemiddeld over de krantensites heen slechts 5% van de gebruikers instonden voor een kwart van alle reacties.

Burger de mond gesnoerd?

Dat laatste gaat ook in tegen de kritiek dat het stopzetten van lezersreacties onderaan nieuwsartikels de publieke opinie voor een stuk de mond snoert. Journalisten en opiniemakers gebruiken online commentaren van burgers op nieuwssites of sociale media inderdaad soms als barometer voor ‘wat leeft’ bij het grote publiek. Een eerste bedenking is echter dat je in realiteit geen representatieve dwarsdoorsnede krijgt van de bevolking maar dat zo een luidspreker wordt gegeven aan een relatief beperkte groep zeer mondige burgers, vaak een harde kern die telkens haar stem laat klinken. Een tweede bedenking is dat veel nieuwssites het dan wel niet langer mogelijk maken om reacties onderaan artikels te plaatsen op de nieuwssite zelf, maar dat deze mogelijkheid voor een groot deel verschoven is naar de sociale mediaplatformen zoals Facebook en Twitter waarop deze nieuwsorganisaties tevens actief zijn, en waar een beschaafd debat vaak nog veel verder te zoeken is. Deze verschuiving lijkt enerzijds ingegeven door de groeiende populariteit en centraliteit van sociale media in het delen en becommentariëren van nieuws en het aantrekken van bezoekers naar nieuwssites, maar anderzijds ook doordat zo het eigen platform opnieuw meer een ruimte kan worden waar het nieuwsmerk op een gecontroleerde manier kan uitgebouwd en versterkt worden.

Meer efficiënte moderatie?

Maar ook op sociale media sites klinkt na een aantal ronduit racistische incidenten steeds luider de roep om gebruikersreacties beter te monitoren. In het buitenland wordt op sommige nieuwssites al geëxperimenteerd met nieuwe moderatiestrategieën zoals het geven van scores door gebruikers zelf aan de reacties van andere gebruikers, zodat reacties omhoog of naar beneden gestemd kunnen worden, in de hoop dat zo de meer kwaliteitsvolle reacties hun weg naar de top zullen vinden. En er bestaan ook algoritmen die toelaten om betrouwbare gebruikers na enkele positief gemodereerde reacties een ‘veilige’ status te geven waardoor hun reacties in de toekomst zonder controle kunnen verschijnen, hetgeen de investeringen in moderatie van lezersreacties voor een groot deel kan terugdringen. Misschien moeten de Vlaamse nieuwssites maar ook de sociale netwerksites hier ook eens mee aan de slag gaan zodat we een stapje dichter komen bij een brede en constructieve online dialoog en de mogelijkheden van de digitale samenleving meer uitgebreid benutten?