Laten we bidden voor de Australische buidelmuis

Hoe erg hebben natuur en biodiversiteit te lijden onder de Australische bosbranden. Te vrezen valt: onherstelbaar erg. Want zelfs als de branden gedoofd raken, is het leed nog niet voorbij voor plant en dier.

Al sinds september razen bosbranden door Australië. Er is de grote menselijke impact maar ook de natuur loopt enorme en onherstelbare schade op. Bosbanden, die niet enkel bossen maar ook graslanden en andere halfopen habitats treffen (vandaar de Engelstalige term ‘wildfires’), zijn in Australië niet bijzonder. Jaarlijks zijn er bosbranden en dat is altijd zo geweest. Bosbranden, veroorzaakt door blikseminslagen, maken vaak zelfs deel uit van de natuurlijke dynamiek die soorten nodig hebben om te overleven.

Maar de branden dit jaar zijn van een andere grootteorde. Intussen brandde meer dan 10 miljoen hectare natuur af, dat is ongeveer 3 keer de oppervlakte van België. Terwijl dieren en zelfs planten de gewoonlijke kleinschalige branden kunnen ontvluchten door zich te verplaatsen of te schuilen in de bodem, is dat volgens Australische ecologen dit jaar, door de gigantische schaal, onmogelijk. Het gevolg is dat volledige leefgebieden in de vlammen zijn opgegaan.

1 miljard dode dieren

De toekomst van duizenden soorten is zeer onzeker. Er circuleren cijfers van 1 miljard dieren die zouden gestorven zijn sinds het ‘bosbrandseizoen’ in september startte. Die schatting gaat dan nog enkel over zoogdieren, vogels, amfibieën en reptielen. Een inschatting maken van het aantal verbrande insecten en andere ongewervelden is nagenoeg onmogelijk.

Bijzonder verontrustend aan de branden is dat ze ook habitats verbranden die normaal gesproken niet gevoelig zijn voor branden. Zo ging een deel van de door de Unesco beschermde subtropische regenwouden van Queensland en New South Wales in de vlammen op. Deze bossen branden normaal gesproken niet doordat ze voldoende vochtig zijn. Maar de droogte en extreem hoge temperaturen beslisten daar dit jaar anders over. We hebben, bij gebrek aan ervaring, nog geen idee of en hoe deze bossen zich gaan herstellen. Ze horen namelijk simpelweg niet te branden.

Australië is, doordat het een eiland is, een soort van evolutionair biodiversiteitsmekka. In het land leven ongeveer 21.000 zogenaamde endemische soorten gewervelden (zoogdieren, vissen, vogels, reptielen en amfibieën) en planten. Dat zijn soorten die enkel in Australië voorkomen. Het aantal unieke insectensoorten ligt nog veel hoger.

Grootpootpotoroe

De branden dit jaar bedreigen honderden, zo niet duizenden dergelijke unieke soorten met uitsterven. Het zijn vooral de soorten met een klein verspreidingsgebied die in acuut gevaar verkeren. Soorten zoals de koala of een aantal kangoeroesoorten hebben een veel ruimere verspreiding doorheen Australië waardoor hun voortbestaan op korte termijn minder bedreigd wordt dan dat van bijvoorbeeld de grootpootpotoroe, de Kangooroo Island dunnart (een soort buidelmuis) of de reuzenkoeskoes.

De toekomst van de Australische natuur na de branden, die in principe over enkele weken zullen milderen, is hoogst onzeker. De vrees bestaat dat de specifieke ecosystemen die bestaan uit planten en dieren die afhankelijk zijn van elkaar zodanig ontwricht zijn dat ze onherstelbaar zijn.

De belangrijkste problemen zijn trouwens nu al zichtbaar. Roofdieren zoals verwilderde katten en vossen, die als exoot door de mens zijn geïntroduceerd in Australië, blijken massaal de afgebrande gebieden op te zoeken. De weinige dieren die de branden toch hebben overleefd kunnen zich namelijk niet meer verschuilen waardoor ze makkelijk te vangen zijn.

Bovendien vrezen wetenschappers dat de specifieke flora in tal van gebieden op grote schaal zal worden verdrongen door plantensoorten die sneller kunnen reageren op de nieuwe situatie. Deze zogenaamde pioniersoorten verdringen tijdelijk de soorten die in een meer volwassen habitat voorkomen.

Ecosystemen dreigen in elkaar te stuiken

Net die volwassen habitats zijn belangrijk voor het overleven van duizenden gespecialiseerde soorten. Er is namelijk een complexe wisselwerking tussen planten die op hun beurt weer worden gegeten maar ook worden bestoven door diersoorten die op hun beurt dan weer worden gegeten door gespecialiseerde roofdieren. Tal van ketens in deze ketting werden door de branden weggeslagen waardoor volledige ecosystemen dreigen in elkaar te stuiken.

Australische ecologen willen de komende maanden inzetten op het in kaart brengen van de ecologische schade. Waar verdwenen bepaalde soorten, waar overleefde andere soorten wel en wat zijn de kansen op herstel? De Australische ecoloog Michael Clarke van La Trobe University in Melbourne is duidelijk: “We moeten snel uitzoeken hoe we de overgebleven schuilplaatsen in het landschap kunnen beschermen.”