Kwetsbaarheid van Joodse gemeenschap stond niet centraal in Duitsland

Woensdag viel een schutter een synagoge aan in Halle, in het oosten van Duitsland. Toen hij de deur niet open kreeg, doodde hij twee mensen in de buurt en nam hij de vlucht. In de video van de aanslag, die live op het internet kwam, riep de man antisemitische slogans. De politie heeft een verdachte aangehouden, een Duitser van 27 jaar.

Dit incident op Jom Kipoer, de heiligste dag van het joodse jaar, heeft het land ontzet. Had Duitsland de aanslag kunnen voorkomen? Laat het zijn Joodse gemeenschap in de steek?

Extreemrechts in Duitsland is gevaarlijk en dodelijk. En het wordt sterker. In 2017 registreerde de politie ongeveer 1.200 extreemrechtse haatmisdrijven, vorig jaar steeg dat aantal naar 1.664. In juni werd in de deelstaat Hesse een plaatselijke politicus, Walter Lübcke, vermoord door een rechtse extremist (die aanvankelijk bekende maar nu onschuldig pleit).

Geweld neemt toe

Het verschijnsel is niet nieuw. In het begin van het jaar stonden twee mannen en een vrouw terecht wegens hun banden met een extreemrechtse terroristische groep, de Nationalsozialistische Untergrund (Nationaalsocialistische Ondergrondse). Toen de NSU in 2011 door de politie werd opgerold, waren al tien mensen gedood.

Volgens de politie, de inlichtingendiensten en de experts wordt extreemrechts jaar na jaar gevaarlijker. Het vindt meer aanhangers en de neiging tot geweld neemt toe.

Veel van dat geweld is tegen immigranten gericht, maar er is ook een golf van antisemitische misdaden: 1.800 gevallen in 2018, 20 procent meer dan het jaar voordien. Volgens de overheid waren er in 2018 48 geweldmisdaden tegen Joden, volgens Joodse organisaties waren het er meer.

Waarom zijn de mensen dan zo geschokt door de aanslag in Halle? De bezorgdheid van de Joodse gemeenschap laat de Duitse politieke klasse niet onverschillig, maar het ergste geweld van de voorbije jaren was tegen immigranten en meestal moslims gericht, niet tegen Joden. Lübcke, de vermoorde politicus, was pro immigratie en negen van de tien slachtoffers van de NSU waren immigranten (de tiende was een politieman).

Er is meer. Net als in andere landen is de politiek in Duitsland meer en meer gepolariseerd en zoekt men liever zondebokken dan de feiten nuchter te bekijken. Wanneer vandaag in Duitsland een misdaad wordt gepleegd, schieten de sociale media meteen in actie. Zowel rechtse populisten als linkse grijpen elk incident aan als een wapen in hun eigen ideologische strijd. Het extreemrechtse Alternative für Deutschland is altijd op zoek naar ‘bewijzen’ voor zijn bewering dat de immigratie de Duitse samenleving bedreigt. Links zoekt dan weer bewijzen om de immigranten vrij te pleiten en rechts de schuld te geven.

Worden in Frankfurt een vrouw en haar zoon voor een trein geduwd? Wat is de nationaliteit van de dader? Wordt een man in Hessen in zijn voortuin neergeschoten? Was hij voor of tegen immigratie? Deze week ging het net zo, toen het nieuws van de aanslag in Halle bekend werd. Veel mensen leken zich niet af te vragen wat er echt gebeurd was en hoe men het had kunnen voorkomen, maar of het Arabisch of Duits antisemitisme was.

In dat zinloze geruzie wordt één groep vaak vergeten: de Duitse Joden. De toename van het antisemitische geweld past niet keurig in het rechtse of het linkse narratief. De sociale media reageren nauwelijks.

Politiek spel

Het Duitse antisemitisme is gecompliceerd. We weten dat een aantal recente aanslagen op Joden door immigranten werden gepleegd, vaak uit de Arabische wereld, maar de cijfers worden betwist. Volgens de federale politie was 90 procent van de antisemitische misdrijven vorig jaar het werk van rechtse extremisten. Joodse organisaties zijn het daar niet mee eens en leggen de schuld vaker bij immigranten.

Links staat historisch aan de kant van de Duitse Joden, maar wil ook de immigranten sparen en gelooft dus graag de cijfers van de politie. Extreemrechts probeert dan weer munt te slaan uit het Arabische antisemitisme. Allebei zien ze het antisemitisme slechts als een pion in hun politieke spel.

Woensdagavond bracht kanselier Angela Merkel een bezoek aan de Nieuwe Synagoge in Berlijn om haar sympathie voor de Joodse gemeenschap te betonen. Haar meevoelen en dat van het land zijn oprecht. Ondanks alle recente evoluties is Duitsland de gruwelen van zijn verleden niet vergeten.

Hopelijk zal die sympathie langer dan enkele dagen duren. Misschien zal ze zelfs tot een nieuw besef leiden: de Duitse Joden zijn steeds vaker het doelwit van geweld en agressie. Nog meer dan andere landen heeft Duitsland de plicht hen beschermen.

© The New York Times