Komt foltering nog voor in België?

Vandaag gaat België met de VN in dialoog over de naleving van het Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. Wie verwacht dat België van het VN-Comité tegen Foltering een uitstekend rapport zal krijgen, riskeert bedrogen uit te komen. Bij vorige edities kreeg ons land heel wat terechte kritiek.

Overbevolkte gevangenissen

Voor voorbeelden van onmenselijke of onterende behandeling hoef je niet ver te zoeken. In heel wat Belgische steden staat een gevangenis die overbevolkt of in slechte staat is. Wat betreft overbevolking van Europese gevangenissen, doen enkel Turkije en Italië slechter, blijkt uit cijfers van de Raad van Europa. De laatste jaren werden wel nieuwe gevangenissen geopend, maar veel gevangenissen dateren van de 19e of begin 20e eeuw en zijn dringend aan renovatie toe.

Concreet betekent de povere infrastructuur in sommige gevangenissen dat douches of verwarming niet goed werken en ongedierte vrij spel heeft. Door ernstige overbevolking moeten veel gedetineerden op een matras op de grond slapen. En doordat er te veel gedetineerden zijn voor te weinig personeel, kunnen te weinig betekenisvolle activiteiten georganiseerd worden. Die zijn nochtans essentieel voor de re-integratie van gevangenen in de samenleving.

De combinatie van overbevolking en te weinig personeel belemmert bovendien de zo al gebrekkige toegang van gedetineerden tot behoorlijke gezondheidszorg en externe medische onderzoeken.

Meer inspanningen nodig

Zowel de VN als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens benadrukten al dat België de structurele overbevolking in gevangenissen moet aanpakken. De regering doet wel degelijk inspanningen, met meerdere masterplannen om menselijke detentievoorwaarden te garanderen en de overbevolking aan te pakken. Dat is goed, maar niet voldoende. De focus ligt te veel op de uitbreiding van de gevangeniscapaciteit. Terwijl het tijd kost om gevangenissen te bouwen of te renoveren en de oude te sluiten.

Wat nu ontbreekt, is een beleid dat ervoor zorgt dat minder mensen in de gevangenis terechtkomen, vb. via alternatieven voor detentie. Deze worden nu nog te vaak gebruikt om méér mensen te bestraffen, eerder dan om de gevangenisbevolking te verminderen. Daarnaast is het belangrijk ervoor te zorgen dat de gezondheidszorg in de gevangenis gelijkwaardig is aan de gezondheidszorg in de vrije samenleving.

Onwettig politiegeweld

Niet alleen de situatie in de gevangenissen is zorgwekkend. Al sinds zijn vorig onderzoek van België in 2014, is het VN-Comité tegen Foltering bezorgd over onwettig geweld door politieagenten.

Uitspraken doen over de wettigheid van dergelijk geweld is niet makkelijk zonder de details te kennen. Toch zijn er situaties waarbij de vraag rijst of het gehanteerde geweld wel proportioneel was. Denk bijvoorbeeld aan klachten over excessief gebruik van traangas of aan politieachtervolgingen met dodelijke afloop.

Omdat veel slachtoffers de weg niet vinden naar officiële klachtenorganen, vormen de officiële cijfers over onwettig geweld door politieagenten wellicht een onderschatting. België moet meer doen om betrouwbare data te verzamelen om een duidelijk beeld te krijgen van de omvang en ernst van de situatie. In haar visiedocument met als titel ‘Zijn alle flikken onbekwaam?’ erkent de Algemene Inspectie van de politie (AIG) ook het gebrek aan betrouwbare statistieken en stelt ze voor om een databank te creëren met alle incidenten van onwettig geweld door politieagenten.

Aanbevelingen om mensenrechten te versterken

Het VN-Comité onderzoekt de situatie in ons land aan de hand van zowel het officiële rapport van de overheid, als parallelle rapporten die worden ingediend door onafhankelijke mensenrechteninstanties zoals het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM). Op basis van deze rapporten en gesprekken met zowel de regering als middenveld en andere mensenrechteninstanties, doet het VN-Comité tegen Foltering eind deze maand aanbevelingen aan België.

We zullen er mee over waken dat deze aanbevelingen door de regering ter harte worden genomen. Zodat er een moment komt waarop “nee” het vanzelfsprekende antwoord is op de vraag of er in België nog mensen gefolterd of op onmenselijke manier behandeld worden.