OpinieGlenn Lyppens
Klimaatrobuuste openruimteontwerp is geen rocketscience, toch blijft Antwerpen ermee worstelen
Glenn Lyppens is als architect en academisch onderzoeker verbonden aan de Universiteit Antwerpen. Zijn doctoraatsonderzoek focust op robuuste collectieve tussenruimte in stedelijke woonwijken.
Een stad als Antwerpen is een hitte-eiland waar de warmte langer blijft hangen dan in de rand of op het platteland. Zeker door langdurige hittegolven is het cruciaal dat publieke tussenruimtes zoveel mogelijk onthard en vergroend worden. Hoge bomen bieden niet alleen schaduw, maar verdampen ook water, zodat ze zichzelf en hun omgeving verkoelen. Een VITO-studie uit 2019 stelde dat het op eenzelfde plein 4 graden koeler is onder de bomen dan waar geen grasspriet groeit. Verharde pleinen veroorzaken extreme hittestress, groene schaduw vermijdt dat.
Hoewel klimaatrobuust openruimteontwerp beslist geen rocketscience is, blijkt Antwerpen nogal te worstelen met het doeltreffend realiseren ervan. Kijk bijvoorbeeld naar het Frans Van Hombeeckplein in Oud-Berchem, dat tien jaar geleden werd heraangelegd. Enkele bomen bleven behouden, maar van doorgedreven ontharding en vergroening was weinig sprake doordat een ondergrondse buurtparking werd voorzien. Tijdens hete zomerdagen wordt de nefaste impact van die ontwerpkeuze duidelijk.
Om de leegte op het plein wat te compenseren werkt de stad sinds enkele jaren met een private firma die de plaatsing en bewatering van mobiele plantenbakken voorziet. Terwijl de klimaatregulerende lindebomen in volle grond stilaan afsterven door een gebrek aan regenwater, behoudt de uitbestede bloemenweelde op het dampende asfalt haar potsierlijke kleurtje.
Een lommerarm ontwerp zoals het Van Hombeeckplein zou vandaag, nu klimaatadaptatie hoger op de agenda staat, niet meer op de tekentafel mogen komen. Wie echter het recent opgeleverde Operaplein, het Mediaplein of de kaaien bezoekt op een hete dag, voelt aan den lijve dat ook die publieke ruimtes weinig meer zijn dan onderhoudsvrije parkeerbakdeksels die geen enkele ingebetonneerde boomtwijg de kans zullen gunnen om door te schieten tot verkoelende stadsreus. “Een groene oase van rust”, aldus een politica. Een neoliberale fata morgana, dat ervaart het kleinste kind.
Marlies Lenaerts gaf in Knack eerder al aan waar onder andere het schoentje wringt (03/09/22). Klimaatrobuust ontwerp kan niet los worden gezien van een progressief mobiliteitsbeleid. Zolang de automobilist in Antwerpen moet kunnen penetreren tot in de centraalste poriën van het publieke ruimtenetwerk zal er weinig sprake zijn van grote stedelijke onthardingsoppervlakte.
Zolang we onze pleinen blijven ondergraven met parkeerbeton zal het hoogstammige massieve groen ontbreken dat als stadsairco de (toekomstige) stedelijke hitte draaglijker maakt.
Zolang het stadsbestuur het ook niet nodig acht om meer te investeren in haar groendiensten – waarom niet met hulp van actieve burgers via vormen van gemeenschapsgronden– dan zullen onze publieke ruimtes minerale woestijnen blijven.
In Gent en Hasselt hebben ze dat alvast begrepen. Het is te hopen dat ook Antwerpen op tijd wakker schiet. Of het worden nog veel broeierige, slapeloze nachten in de Koekenstad.
