Je zou kunnen stellen dat ook het kale feit van boeken lezen stilaan politiek is

Auteur Lize Spit en haar Nederlandse collega Bregje Hofstede, allebei °1988, vertellen beurtelings over hun leven. Vandaag: Bregje Hofstede.

Tussen de katoenen boodschappentassen die zich ophopen aan mijn kapstok ­bevindt zich er een waarop een citaat staat van Bertolt Brecht: HUNGRY MAN, ­REACH FOR THE BOOK. IT IS A WEAPON. In hetzelfde genre: een zwarte boodschappentas waarop Dosto­jevski verkondigt dat kunst de wereld zal redden.

Het zijn stevige tassen en je kunt er een hoop in kwijt, maar optimisme over de macht van het boek? Zelfs schrijvers geloven er nauwelijks meer in, als ik het roffelen van de toetsenborden goed ontcijfer.

Of toch. Afgelopen week waren er foto’s in het nieuws van Annie Ernaux, de pas gelauwerde Nobelprijs­winnares. Ze stond vooraan bij een grote demonstratie in Parijs, waar tienduizenden mensen de straat op gingen tegen de gestegen levens­kosten en de non-actie van de regering op het gebied van de klimaatcrisis.

Die frêle tweeëntachtig­jarige in het gewoel verbaasde me eerst, maar haar strijdvaardigheid past bij de boeken die ze schrijft. ­Boeken waarin ze haar eigen ervaring altijd in een groter verband plaatst, waarin het grotere verband het ‘ik’ tenslotte overvleugelt. Zoals in haar magnum opus De jaren, een autobiografie waarin de verteller het heeft over ‘we’, over ‘je’, maar geen enkele keer in de eerste persoon enkelvoud spreekt. Ernaux laat zien hoe de tijd waarin je leeft bepaalt wat jij beleeft, wat je onthoudt, wat je ten slotte kunt navertellen. Kortom, dat niet alleen het persoonlijke politiek is, maar het politieke persoonlijk.

Ernauxs jonge collega Édouard Louis noemde haar bekroning op Instagram een bekroning voor la littérature de combat. Strijdliteratuur, zoals hij die ook schrijft, op een explicietere manier dan Ernaux: ‘Ze zeggen dat literatuur nooit mag lijken op een politiek manifest, en nu al slijp ik elk van mijn zinnen zoals je een mes zou scherpen’ (uit Combats et métamorphoses d’une femme).

Voor Louis, die opgroeide in een straatarm, laaggeletterd arbeidersmilieu, is zelfs het kale feit dat hij boeken schrijft al een politiek statement: hij legt daarmee een claim op een medium dat ­‘eigenlijk’ bij een andere ­klasse hoort.

Je zou kunnen stellen dat ook het kale feit van boeken lezen stilaan politiek is. En niet meer alleen voor wie arm opgroeit, hoewel vooral voor hen. Het lezen zit in een vrije val sinds Facebook, Snapchat, Insta, TikTok, Twitter en alle andere door verslavingsdeskundigen ontworpen apps onze uren en onze aandacht ontginnen als het nieuwe goud, zodat we te afgeleid zijn en onze spanningsboog te rafelig is geworden om nog te zien wat er gebeurt met onze democratieën, onze publieke voorzieningen, aan onze grenzen, met onze buren. Uren van je tijd besteden aan het trainen van je geest, het uitdiepen van één onderwerp, het begrijpen van een bewustzijn buiten het jouwe?

REACH FOR THE BOOK. IT IS A WEAPON.