‘Is dat verplicht?’, klinkt het voortdurend in de samenleving en dat knaagt aan de democratie

Kent u Hanz Rimmer nog? Uiteraard kent u hem, u bént hem misschien zelf. De man die in Het Eiland op elk voorstel antwoordde met de wedervraag “Is da verplicht?”. Iedereen kent een Hanz, iedereen is eigenlijk zelfs een beetje Hanz want wij hebben ook allemaal een Frankie in ons leven. Zo’n onprettig dwingend type dat nooit in staat is om te motiveren, maar enkel opleggerig z’n eigen willetje doordrukt. Ons aller Frankie is de overheid en wekt dezelfde gevoelens van afkeer op. Doseren hè, Frankie. Doseren, jongen.

“Is da verplicht?”, klinkt het voortdurend in de samenleving en dat knaagt aan de democratie. Die reactie vloeit grotendeels voort uit de begrijpelijke afkeer voor die eindeloze stroom paternalistische overheidsverplichtingen, maar we gebruiken ze ook al te vaak als excuus om onze rug te keren. Want stiekem zijn we vooral het liefste met onszelf bezig, met onze eigen individuele rechten en vrijheden, het leven in ons eigen miniuniversum.

En als ‘de politiek’ niet functioneert als rechtenverschaffende machine die voldoet aan de verlangens van onze kleine bubbel dan vragen we ons af of ‘de democratie’ niet aan het ‘afbrokkelen’ is en zeggen we dingen als: “de politiek luistert niet naar de mensen”. De mensen in onze bubbel, bedoelen we dan eigenlijk. Want wat er daarbuiten leeft, dat weten we niet zo goed. Dat interesseert ons ook maar matig.

Ik dacht aan de Hanz in ons allen toen ik de herziene editie van Het Onbehagen in de Democratie van de Amerikaanse filosoof Michael Sandel las. Professor Sandel wordt vaak geknuffeld door progressieven maar ook ik had tijdens het lezen regelmatig zin om hem een kusje op het voorhoofd te geven. Zo’n conservatief kusje gevolgd door een kruisje.

Sandel vertelt in zijn boek onder andere over het verglijden van de Amerikaanse democratie. Het republikeinse idee van vrijheid als deelname aan zelfbestuur in groep kreeg een liberale, individualistische invulling van vrijheid. Of hoe de burger transformeerde van deelnemer aan het bestuur van een politieke gemeenschap die haar eigen lot in handen neemt, naar een consument van individuele rechten in een geglobaliseerde wereld waarop die nog nauwelijks grip heeft. Voor dat soort redeneringen deel ik al eens graag een kusje uit, want Sandel heeft natuurlijk gelijk. Zó brokkelt de democratie echt af, niet omdat het even niet over onze bubbel gaat.

Een democratie zonder saamhorigheid, verbondenheid en plichtsgevoel kwijnt weg. Zelfbeschikkende individuen in eigen universumpjes naast elkaar vormen geen levende democratie. De weg die we samen uitgaan moet onze weg zijn, waar we zelf aan mee timmerden. Vrijheid kan je niet losknippen van gemeenschap. Met vrijheid word je niet geboren, je ontwikkelt ze door zelfbestuur.

De Hanz in ons zegt dat je vrij bent als je je nergens iets van moet aantrekken, nergens iets mee te maken hoeft te hebben en niemand je ooit iets komt vragen. Hanz is gewoon een benepen gozertje ook al wekt hij sympathie op in zijn afkeer voor Frankie. Échte vrijheid is de ruimte hebben om je juist wél ergens iets van aan te trekken, om mee te timmeren. Democratie is een collectieve activiteit. Vrijheid bestaat alleen in gemeenschap. Daar komt het zowat op neer.

Nee, da’s ni verplicht en als ‘t zo zit, moet gij al ni meer meedoen.