Is betalen voor organen noodzakelijk om tekort op te lossen?

Zou u bij leven een nier afstaan om een wildvreemde te helpen? En wat als u er 45.000 euro voor krijgt? In dat laatste geval is de kans op donatie door Amerikanen een stuk groter, zo blijkt uit een studie van de University of Florida College of Medicine in het medisch tijdschrift JAMA Surgery.

Onderzoekers interviewden ruim duizend Amerikanen via de telefoon. Ze belden willekeurige telefoonnummers - zowel vast als mobiel - om een representatieve groep te krijgen. 59 procent van de geënquêteerden zei dat hij/zij voor een bedrag van omgerekend 45.000 euro sneller bij leven een nier zou afstaan.

De onderzoekers concluderen op basis hiervan dat betaling van donoren 'een serieuze optie' is om het tekort aan donororganen op te lossen. In de Verenigde Staten staan ruim 100.000 patiënten op de wachtlijst voor een nieuwe nier. In België ging het vorig jaar om 814 patiënten; 41 mensen die een nieuwe nier nodig hadden, zijn overleden.

Betalen voor een nier is zowel in de VS als in Europa verboden. De Amerikaanse onderzoekers pleiten voor kleinschalige experimenten met betaling, om zo de voor- en nadelen in kaart te brengen. Als de uitkomst positief is, leidt dit volgens hen mogelijk tot "een dag waarop er een lange wachtlijst is voor mensen die willen doneren, in plaats van een wachtlijst vol mensen die wachten op een nier die nooit komt".

Zware ingreep

Momenteel is Iran het enige land waar mensen geld krijgen als ze bij leven een orgaan doneren. De beloning is er omgerekend 900 euro, plus een jaar gratis zorgverzekering en compensatie van kosten. Kritiek op dit systeem is er ook: het merendeel van de donoren is arm. Armen zouden eerder in de verleiding komen een nier te verkopen, terwijl dit een zware ingreep is.

In België komen de meeste nieren van overleden donoren; dat waren er vorig jaar 260. Van levende donoren werden slechts 57 nieren getransplanteerd. Dat komt door de bepalingen in de wet: het aandeel overleden donoren is relatief hoog omdat je in ons land automatisch donor bent - tenzij bij verzet. Levende donatie kan enkel tussen een donor en ontvanger die een emotionele band hebben. Vaak gaat het om familie, een partner of een zeer goede vriend. De kandidaat-donor wordt uitgebreid bevraagd door onder meer een psycholoog, om te peilen of er sprake is van druk en na te gaan of de donor voldoende beseft wat de risico's zijn.

Preventie

Het is uiterst belangrijk dat er geen financiële belangen spelen bij een transplantatie, zegt Luc Colenbie. "Want wie komt daar op af? Er zijn ook gevangenen die strafvermindering willen voor het aanbieden van organen." Colenbie is hoofd van het transplantatieteam aan het UZ Gent en is verbonden aan Eurotransplant, de koepelorganisatie die over de grenzen heen naar matches zoekt tussen patiënten en gedoneerde organen.

Wanneer er geld wordt geboden, vreest Colenbie, evolueren we naar een geneeskunde voor wie het kan betalen. "Bovendien is op dit moment nog niet helemaal duidelijk wat de gevolgen voor levende donoren over dertig of veertig jaar zijn. Als zij op een gegeven moment in hun leven zelf problemen krijgen, zijn ze misschien geneigd die te verhalen op de instelling die hen heeft betaald."

Het aanbod aan transplantatieorganen zal trouwens nooit volstaan voor de vraag, meent Colenbie. Waar je vroeger vanaf 65 jaar niet meer in aanmerking kwam voor transplantatie, staan er vandaag zeventigers op de lijst. "En we leven steeds langer. Het voordeel voor nierpatiënten is dat zij dankzij dialyse ook wat langer kunnen wachten. Dialyse verkort het leven wel, maar is op zich niet levensbedreigend."

Hij ziet meer heil in een forsere inzet op preventie. "De ontwikkeling van diabetes, bijvoorbeeld, heeft een negatieve invloed op de organen. Dat kun je proberen te voorkomen."