In Polen is de haat alomtegenwoordig

In Gdansk worden psychologen ingezet om de bevolking bij te staan, zo groot is de schok na de moord op haar burgemeester – voor het oog van de televisiecamera’s en een publiek van miljoenen kijkers. De dader, een man van 27 die enkele maanden geleden uit de gevangenis vrijkwam, had zijn aanslag tot in de details gepland. Nadat hij Pawel Adamowicz had neergestoken, schreeuwde hij in een microfoon dat dit zijn wraak was op het Burgerplatform, de centristische oppositiepartij die hij de schuld gaf voor zijn opsluiting.

Vorige zondag kwamen tienduizenden mensen in Gdansk op straat om afscheid te nemen van hun burgemeester. Ook in andere Poolse steden vonden spontane demonstraties plaats. Voor één keer leek Polen verenigd, in schok en rouw.

Adamowicz, een moderne conservatief en een uitstekende lokale bestuurder, vertegenwoordigde alles wat de regerende partij Recht en Rechtvaardigheid niet is. Hij was een traditionalist maar open van hart en geest, een man met veel moed en een groot sociaal bewustzijn. Hij verzette zich bijvoorbeeld tegen het regeringsbeleid door immigranten in Gdansk te verwelkomen en hen hulp, werk en huisvesting te beloven. Zijn moord is een aanslag op de visie van een liberaal Polen.

Gerecht onder vuur

Wat motiveerde de moordenaar van Pawel Adamowicz? Men zegt dat hij geestesziek is, maar niets gebeurt in een vacuüm. De Poolse staatstelevisie bekladt en belastert de politieke oppositie onophoudelijk. De vermoorde burgemeester werd een dief genoemd, een Duitser, een homo en een maffioso. De propaganda neemt bovendien al drie jaar lang het gerecht onder vuur, zegt dat het de vijand van de burgers is, dat het compleet moet worden hervormd en dat de rechters een boven de wet verheven kaste zijn. Misschien heeft de dader in zijn cel die boodschappen gezien en er zijn radicale conclusie uit getrokken.

Vandaag voelt het nieuws in Polen als een nieuw soort monster, een monster van Frankenstein dat online op hol geslagen is, gemuteerd in haatdragende taal die zich overal verspreidt. Je opent je e-mail en leest: “Jij bent een stuk vuil en je moet dood”. “We weten waar jij woont.” “We hakken je stomme kop eraf”. Het internet zoemt van het geweld.

Het lichaam reageert met reflexen op verbale agressie. Het krimpt ineen en begint te zweten, de adrenaline doet haar werk. Als dat veel mensen tegelijk overkomt, wordt het een soort mentale oorlog, met woorden in plaats van kogels. Ik ben ervan overtuigd dat woorden als materiële wapens behandeld moeten worden, dat elk scheldwoord, elke bedreiging een daad van geweld en van agressie is.

Helaas wordt niemand in Polen verantwoordelijk gesteld voor deze epidemie van haattaal. De politie noteert je klacht en doet niets. De haat sijpelt door in het publieke debat en het wordt almaar duidelijker dat de normen in vrije val zijn. Verkozen politici verkondigen complottheorieën en sturen haatboodschappen de wereld in, in de wetenschap dat de brutaalste en emotioneelste tweets het meest worden gelezen.

De taal van de populisten wordt agressiever. Ze zoeken zondebokken. In Polen zijn dat de zogenaamde gekke linksen, homovriendjes, Duitsers, Joden, marionetten van de Europese Unie, feministen, liberalen en iedereen die immigranten steunt.

Tel daar het cynische zwijgen van de kerk bij, de lompe propaganda van de staatstelevisie, de onverschilligheid van de politie voor antisemitische uitwassen, de betogingen die ‘volksvijanden’ dehumaniseren, de ondermijning van het gerechtelijke gezag en de onvergeeflijke verwoesting van het milieu, en je krijgt een verstikkende sfeer van haat waarin alleen plaats is voor verraders en voor helden.

In een gezonde samenleving kunnen mensen met elkaar van mening verschillen en zelfs volkomen tegengestelde opvattingen hebben zonder elkaar daarom te haten. Maar in Polen lijkt de overheid opzettelijk verdeeldheid te zaaien.

Ik maak mij zorgen over onze toekomst. Zal deze zinloze dood niets veranderen? Of zou hij ons op de ene of andere manier wakker kunnen schudden?

© The New York Times