In loondienst wordt een secretaresse meer nazi en een beul minder moordenaar

Frederik De Backer is columnist.

Toen me dit plekje in de krant werd aangeboden kwam het niet in me op dat ik hier ooit een nazi zou verdedigen. Tussen Tom Gauld en De Vremde Mirror in snel even het crapuul van de jaren 40 opblinken; lollig uitsmijtertje.

Deze week werd in een Duitse rechtbank een 97-jarige vrouw veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijk wegens medeplichtigheid aan de moord op ruim 10.500 mensen. Irmgard Furchner was achttien toen ze in 1943 als typiste en secretaresse werd aangesteld in het concentratiekamp Stutthof, nabij Gdansk. Volgens de aanklager bekleedde ze een positie van essentiële betekenis voor de werking van het kamp.

Zal ik me alvast even indekken? Uiteraard is de Tweede Wereldoorlog de grootste ramp die de mensheid ooit is overkomen; van Kristallnacht, wat zeg ik, van de Bierkellerputsch in 1923 tot de 230.000 Japanners die helemaal op het eind nog snel even naar de andere wereld moesten worden geholpen. Het is de zwartste bladzijde in een geschiedenisboek vol zwarte bladzijden.

Het gaat me niet om de leeftijd van de veroordeelde. Je bent nooit te oud voor je verdiende loon. Laat wegkwijnen wie dat lot toekomt, al is die honderdvijftig jaar oud. Evenmin gaat het me om het feit dat Furchner maar achttien was toen ze in dat kamp ging werken. In die tijd was een mens op zijn twaalf volwassener dan vandaag op zijn vijfentwintig. Natuurlijk wist ze welke gruwel zich in Stutthof voltrok. Sie hat’s bestimmt gewusst.

Daar staat tegenover dat ze een secretaresse was. Een vrouw wier werk bijdroeg aan de waanzin, absoluut, maar waar begint en eindigt verantwoordelijkheid? Zijn de kok die de maaltijden van de kampbaas bereidt en de dienstmeid die zijn uniformen strijkt ook medeplichtig? En omgekeerd: is iemand die in een slachthuis werkt minder dierenbeul dan iemand die hetzelfde doet in zijn vrije tijd? Waren scherprechters Albert Pierrepoint en Anatole Deibler minder moordenaar dan de misdadigers die ze terechtstelden? Er is blijkbaar een onderscheid. In loondienst wordt een secretaresse meer nazi en een beul minder moordenaar.

Zoals zovele landgenoten zal Furchner wel nazisympathieën hebben gehad. Ze trouwde na de oorlog met een voormalig SS-sergeant: alle eventuele wroeging ten spijt vormde een gevulde kerfstok kennelijk geen bezwaar. Maar ik betwijfel of ze een nieuwe Ilse Koch, Irma Grese of Maria Mandl was, vrouwen die zich actief een weg van kamp naar kamp martelden. Dan had ze wel meer gekregen dan twee jaar voorwaardelijk.

Het ís een belangrijke symbolische daad om iemand zelfs na 77 jaar nog te veroordelen voor een zwaar vergrijp, alleen weet ik niet of Furchners bijdrage daaronder valt te categoriseren. Een bevel typen is niet hetzelfde als het geven.