In een versnipperd land met versnipperde coalities zijn er te veel belangen die tegelijk bediend moeten worden. Dat is een probleem

Bart Eeckhout is hoofdcommentator bij De Morgen.

Dit zijn, om maar eens even een open deur in te trappen, uitdagende tijden. Voor een politicus, die de ‘res publica’ of maatschappelijke vooruitgang ernstig neemt, zouden het daarom juist boeiende tijden moeten zijn. Elke dag lijkt wel een nieuw belangwekkend vraagstuk op te werpen dat gecoördineerd en doortastend overheidsoptreden vergt, of het nu gaat om de vele knelpunten in het onderwijs, de strijd tegen klimaatopwarming of het onderstutten van de welvaart. Toch lijken politici er maar niet in te slagen die cruciale kwesties aan te pakken.

Neem het nieuws over de vele slecht geïsoleerde huizen in dit land. Ook dat is bepaald geen ‘nieuw’ probleem, net zoals bijvoorbeeld het lerarentekort dat niet is. Nu vraagt de Nationale Bank kredietinstellingen om de energiescore in kaart te brengen van de woningen waarvoor ze leningen uitstaan hebben. De onderliggende analyse is dat slecht geïsoleerde woningen minder waard zullen worden én tegelijk eigenaars op extra kosten jagen, wat het risico op wanbetaling doet toenemen. Mensen met een slecht geïsoleerd huis hebben dus twee keer ‘prijs’: hun woning daalt in waarde én ze betalen zich blauw aan verwarming.

Dat is een treffende illustratie van een veel fundamenteler maatschappelijk risico, met name dat klimaatverandering en energietransitie de ongelijkheid uitdiepen, met baten voor wie al kansrijk is en achteruitgang voor wie het al moeilijk heeft. Dat is allerminst een briljant, nieuw inzicht. Zowat elke betrokken politicus, van Frans Timmermans in de Europese Commissie tot Zuhal Demir in de Vlaamse regering, zegt er zich van bewust te zijn. Waarom gebeurt er dan zo weinig?

Huishoudens robuust maken tegen toekomstige klimaatrisico’s en -kosten is een van de grootste bestuurlijke opdrachten van deze tijd. België en Vlaanderen hebben een historische handicap van matig geïsoleerde woningen. Dit rechttrekken zou een van de kerntaken van een vooruitziende Vlaamse regering moeten zijn. Waar blijft het plan? Het beleid blijft beperkt tot een subsidie links en een tijdspad rechts. Het zal onvoldoende zijn, net zoals de inspanningen om het lerarentekort te stelpen onvoldoende zijn.

Hier stoten we op een fundamenteel politiek probleem. In een land met versnipperde bevoegdheden en versnipperde coalities zijn er te veel belangen die tegelijk bediend moeten worden. Het leidt tot een overheid die overbevraagd is en ook de burger fiscaal overbevraagt maar die tezelfdertijd teleurstelt op haar kerntaken. Hoofd- en bijzaak raken versmolten. De ondersteuning voor isolatie blijft beperkt omdat er evenveel geld beloofd is aan pakweg goedkope coronaleningen voor bedrijven, die post-corona niet meer afgeschaft raken.

En zo sleept het politieke bedrijf zich van peiling naar stembus, de eigen, zelf gecreëerde machteloosheid verhullend in stofwolkdiscussies over lessen godsdienst en genderneutrale brochures.

Tot er op een dag onvoldoende leerkrachten zijn om nog examens af te nemen. Tot er op een dag gezinnen met onverkoopbare tochtgathuizen achterblijven. De maatschappelijke kost zal navenant zijn.