In Congo valt een burgeroorlog niet meer uit te sluiten

Het lijdt geen enkele twijfel meer: Congo maakt de meest ernstige crisis door sedert decennia.

Jarenlang gesjoemel met steeds maar uitgestelde verkiezingen bereikt dezer dagen een kookpunt: uit alle – meestal betrouwbare – gegevens blijkt dat de presidentsverkiezingen gewonnen zijn door Martin Fayulu, kandidaat van de oppositie. De kans dat het kamp van Kabila die uitslag zal erkennen, is evenwel zo goed als onbestaande.

Waarom zijn die gegevens betrouwbaar? Dat is vrij duidelijk: de stembureaus afficheren de uitslag van hun telling op de deur van hun bureau. Die cijfers zijn dus voor iedereen toegankelijk. De katholieke kerk, die over het hele land stevig is ingeplant, hoefde maar haar militanten (als ik ze zo mag noemen) in te zetten om de uitslagen te verzamelen en door te sturen naar het ‘hoofdkwartier’ in Kinshasa. Daarom konden de bisschoppen al vrij snel melden dat er een duidelijke winnaar was.

Ze noemden hem niet bij naam maar de indiscreties waren eensluidend: Fayulu was de nieuwe president. Verbazend? Niet echt. Fayulu was naar voren geschoven door twee kansrijke kandidaten die niet mochten meedoen: Moïse Katumbi – gewezen gouverneur van de ex-provincie Katanga (waar zich de grootste mijnen bevinden) en zeer populair in het Oosten – en Jean-Pierre Bemba, na acht jaar gevangenschap in Den Haag door het Internationaal Strafhof uiteindelijk vrijgesproken en nog steeds populair in het Westen.

Katumbi leeft in ballingschap in België en mag zijn eigen land zelfs niet meer binnen. Na twee veroordelingen in even zoveel schertsprocessen had men ‘ontdekt’ dat hij als kind van een Italiaanse vader geen Congolees was… En Bemba was wél veroordeeld voor het beïnvloeden van getuigen. Ook hij mocht bijgevolg niet op de kieslijst staan. Maar beide heren deden een meesterzet: ze wezen de bij het grote publiek nobele onbekende Fayulu aan als hun gezamenlijke vertegenwoordiger. Die bleek sterker te zijn dan alle fraudepogingen van het Kabila-regime samen: het registreren van 10 miljoen niet-bestaande kiezers, het ensceneren van een brand in Kinshasa die zogenaamd 70 stemcomputers had vernietigd (waarmee wel valse stembrieven werden gefabriceerd), het doen verdwijnen van zakken met stembrieven waarop de naam van een oppositiekandidaat was aangekruist… Van intimidatie, regelrechte bedreigingen en pogingen tot omkoperij zwijgen we dan nog. Knarsetandend hebben ze in de presidentiële vertrekken moeten vaststellen dat hun eigen kandidaat, Emmanuel Ramazani Shadari, op alle officieuze lijstjes onderaan bengelde met een belachelijk laag percentage.

Opstand

Maar het regime geeft zich niet gewonnen. Het heeft de kiescommissie gedwongen te wachten met het bekendmaken van de uitslag, wat in heel wat streken tot spanningen heeft geleid. Kabila is tot alles bereid om aan de macht te blijven, en niet zonder reden. Hij heeft tijdens zijn presidentschap een enorm economisch rijk uit gebouwd dat hem, zijn familieleden en zijn medestanders, fabelachtige fortuinen heeft opgeleverd. Dat wil hij te allen prijze behouden. Koortsachtig wordt dan ook gezocht naar voorwendsels om de verkiezingen alsnog ongeldig te verklaren. Of om Ramazani Shadari – bijgenaamd de kroonprins – toch als winnaar uit te roepen. Wat het ook wordt, een opstand van het moegetergde volk en een bloedige burgeroorlog zijn niet meer uit te sluiten.

Maar stel dat het ondenkbare geschiedt: Kabila kiest eieren voor zijn geld en erkent de overwinning van Fayulu. Wordt alles dan peis en vree? Zeker niet. Want wat treft de nieuwe president aan? Een legertop, drie inlichtingendiensten, een Grondwettelijk Hof, een justitie en een Nationale Bank die allemaal gevuld zijn met ‘kabilisten’. En die zouden Fayulu zijn gang laten gaan? Geen sprake van.

Niets is dan nog onwaarschijnlijk: een staatsgreep, een aanslag, een mysterieus ongeval, ja zelfs een nieuwe oorlog met de buurlanden die vrezen voor de eigen stabiliteit. Behoudens eventuele wonderen lijkt 2019 een nieuw rampenjaar te worden. Maar in Congo zijn wonderen ook nooit helemaal uit te sluiten. Dat maakt het land juist zo fascinerend.