Ik beken: bij mij gebeurt het per jaar minstens eenmaal, maar nooit meer dan drie keer

Marc Van Ranst is viroloog aan de KU Leuven. Zijn column verschijnt tweewekelijks, afwisselend met die van Els van Doesburg.

Pientere wetenschappers hebben uitgerekend dat hardwerkende Vlamingen het overleven wanneer ze het maximaal veertien maanden niet meemaken, maar ook dat het daarna echt onafwendbaar wordt. Een vrouw maakt het in België gemiddeld 145 keer in haar leven mee, zelfs tot op hoge leeftijd. Bij senior writers gebeurt het gemiddeld om de 212 dagen. Bij mij gebeurt het al heel lang minstens eenmaal, maar nooit meer dan drie keer per jaar. Sinds het begin van onze tijdrekening zou het volgens de gregoriaanse kalender slechts 3.477 keer hebben plaatsgevonden in het gebied dat we nu kennen als Zoerle-Parwijs, een deelgemeente van Westerlo. In schrikkeljaren die beginnen op een dinsdag, vrijdag of zaterdag komt het maar één keer voor. Geloof mij op mijn woord: het kan enkel plaatsvinden wanneer een maand begint op een zondag. Zelf ga ik het dit jaar voor de honderdste keer in mijn leven meemaken, maar ik ben 100 procent zeker dat het nooit op mijn verjaardag zal gebeuren en ook nooit op Halloween of op tweede kerstdag. In 2021 en 2022 kwam het telkens maar één keer voor en dit jaar zal het twee keer plaatsvinden. En vandaag is een van die twee keer. Eindelijk: vrijdag de dertiende.

Dit is slecht nieuws voor mensen die lijden aan paraskevidekatriafobie. Dit is een combinatie van de Griekse woorden ‘Paraskeví’ (vrijdag) en ‘dekatreís’ (dertien, afgeleid van het Oud-Griekse ‘déka’ (tien) en ‘treis’ (drie)) en ‘fobia’ (angst). Deze aandoening is ook gekend als friggatriskaidekafobie, en dat is een samenstelling van Frigga, de Noorse godin van de liefde en de vruchtbaarheid (en de oorsprong van ons woord ‘vrijdag’: Frigg’s dag) en het Griekse ‘triskaideka’ (dertien). Mensen die lijden aan triskaidekafobie houden totaal niet van alles wat met het getal dertien te maken heeft. Voor hen is vandaag dus ook geen picknick.

De oorsprong van de associatie tussen vrijdag de dertiende en ongeluk ligt in de verre en vaak gewijde geschiedenis. Op het Laatste Avondmaal, zoals geschilderd door Leonardo Da Vinci in 1498, zaten er op Witte Donderdag dertien mensen aan tafel: Jezus en de twaalf apostelen, onder wie de verrader Judas. De dag erna, op een vrijdag, stierf Jezus aan het kruis. Sindsdien vermijden triskaidekafoben en paraskevidekatriafoben om dertien mensen rond de feesttafel te hebben. De dag van de kruisiging was een vrijdag, maar geen vrijdag de dertiende, meest waarschijnlijk vrijdag 3 april in het jaar 33.

De oorsprong van vrijdag de dertiende kan ook worden toegeschreven aan een bijzonder onfortuinlijke dag voor de tempeliers, een diepchristelijke orde die zich had gevormd rond oud-strijders van de kruistochten en zich had toegelegd op het bankwezen. Op het einde van de dertiende eeuw leidden zij de grootste bank van Europa. Koning Filips de Schone van Frankrijk had een grote schuld bij deze bank en zocht naar een manier om van deze schuld af te komen. Op vrijdag 13 oktober 1307 liet hij zeshonderd tempeliers arresteren en beschuldigen van ketterij, waarna ze uiteindelijk werden terechtgesteld. Een ongeluksdag, dus.

Aangezien de vraag naar appartementen op de dertiende verdieping kleiner bleek, is er in flatgebouwen vaak geen dertiende verdieping, of wordt die verdieping 12b of Mezzanine-verdieping M genoemd (omdat ‘M’ de dertiende letter van het alfabet is). In vliegtuigen van Ryanair zal je geen rij 13 vinden. André Hazes weigerde op te treden op vrijdag de dertiende. Stephen King, de horrorschrijver, is niet enkel bang voor het getal 13, maar ook voor getallen die een veelvoud zijn van 13, of die bij elkaar opgeteld 13 vormen (zoals 85 of 184).

Mensen met een grote aanleg voor bijgelovigheid en die niet alleen schrik hebben dat vrijdag de dertiende ongeluk brengt, maar daarenboven ook geloven dat er spookachtige dingen gebeuren wanneer het volle maan is, komen best niet buiten op 13 augustus 2049. Want dat is de eerstvolgende keer dat een volle maan op vrijdag de dertiende valt. De vorige keer was op 13 oktober 2000.

Ik geloof uiteraard niet in al die onzin: vrijdag de dertiende is voor mij een even mistroostige dag als elke andere. Maar ik heb wel mijn eigen ontdekking gedaan in verband met vrijdag de dertiende. Na veel opzoekingswerk in stoffige antieke kalenders ben ik uitgekomen op volgende wiskundige formule:

Vrijd α γ 13de + 1¹ = ∑ αt ∈rd α γ 14.

Elke vrijdag de dertiende wordt zonder uitzondering op de kalender al eeuwenlang gevolgd door een zaterdag, een weekenddag. Reken het zelf uit en je zal zien dat het klopt!