Hoor je straks iets over Iran? Denk dan ook aan Amir, Mehdi en Azadeh

Wie dezer dagen Iran zegt, hoort islamitische dictatuur, onderdrukte protesten en internationale sancties. Maar wat daarin vaak ontbreekt is de stem van de Iraniërs zelf. Met deze brief willen we die stem kracht bijzetten.

Wij, twee vrienden uit Gent en Antwerpen, fietsten in september en oktober twee maanden door Iran. Een tocht van drieduizend kilometer. We trokken door Azerbeidzjan, Koerdistan, Lorestan en Khoezistan. We reden van hoofdstad Teheran via cultuurstad Isfahan naar woestijnstad Yazd.

Al fietsend werden we dagelijks overrompeld door gastvrijheid. Tijdens de tassen thee, de aangeboden maaltijden of overnachtingen gaf Iran steeds meer van zijn geheimen prijs. Achter de sluier van de Iraanse gastvrijheid, heerlijke keuken en indrukwekkende landschappen ging ook een donker kantje schuil.

In Koerdistan kwamen we Amir* tegen, een twintiger uit de provincie van Mahsa Amini. Aan de universiteit vond hij zijn draai niet. In plaats van de verwachte ingenieursvakken werd hij om de oren geslagen met islamitische propaganda. Nu droomde hij ervan computerwetenschappen te studeren in Noorwegen. Twee dingen stonden dat in de weg: zijn verplichte legerdienst van twee jaar en de onmogelijkheid om een visum voor Noorwegen te krijgen. Een paar maanden geleden lagen zijn rugzak, Noorse grammatica en wandelschoenen voor de oversteek naar Griekenland klaar. Maar hij bedacht zich op het laatst. Als vluchteling moeten leven in Europa was geen fraai vooruitzicht.

In Isfahan ontmoetten we Mehdi*. Hij was afkomstig uit een woestijndorp, maar was ondertussen stadsgids. Corona hakte stevig in zijn eenmanszaak en zijn huwelijksdroom in. Trouwen in Iran kost geld, veel geld. Voor de traditionele bruidsschat, maar ook om het trouwfeest te doen verlopen zoals je dat zelf wilt. Met alcohol, zonder hoofddoek, mannen en vrouwen gemengd. Of hoe tussen het ‘moeten’ en ‘niet mogen’ veel kan in Iran, maar altijd met een prijskaartje en het risico op een gevangenisstraf.

De ontmoeting met Azadeh* maakte het meest indruk. Gelukkig getrouwd en trotse mama van twee tieners. Om een huis te kunnen kopen in het dure Isfahan verkocht haar man zijn mountainbike en zij haar sieraden. Veel tijd om te fietsen was er sowieso niet. Haar man werkte veertien uur per dag, zes dagen op zeven. Zij werkte voltijds voor een Chinees automerk tegen een halftijds loon. Zo gaat dat met vrouwen. Haar hoofddoek droeg ze omdat het moest. Wat haar bezighield was de toekomst van haar kinderen. Hoe zal haar dochter opgroeien in een patriarchale maatschappij? Is het uiteindelijk niet beter om naar Canada te vluchten?

Protesten

In een land met twee gezichten mochten wij vooral van de gastvrijheid proeven. Maar op de dag dat een van ons dertig werd, kwam het nieuws dat een Koerdisch meisje omgekomen was na een politieactie omdat ze haar hoofddoek niet correct zou hebben gedragen. Onze Iraanse gastvrouw was in shock. De verjaardagstaart smaakte plots wrang. Dit kon elke vrouw in Iran overkomen.

De Iraniërs kwamen op straat. Protesten werden massaal neergeslagen. Wij kregen bezorgde berichtjes van het thuisfront. De Belgische ambassade raadde af verder te reizen. Onder medefietsreizigers ontstond discussie of fietsen in Iran nog wel verantwoord was.

We besloten onze reis verder te zetten. We bleven dagelijks overstelpt worden door de Iraanse gastvrijheid, zo veel dat we sommige uitnodigingen moesten afslaan. Anders raakten we nergens. Voor veel Iraniërs was dit hun vorm van geweldloos verzet: tonen dat Iran meer is dan het slechte beeld dat van het land wordt opgehangen. Die gastvrijheid is niet zonder risico. De Iraanse politie is als de dood voor contact tussen buitenlanders en Iraniërs. Minstens één van onze gastgezinnen kwam al in de problemen door toeristen te huisvesten.

Eén keer waren we zelf getuige van de totalitaire aard van het regime. We zaten samen met tientallen jonge Iraniërs te keuvelen op een plein in de Armeense wijk van Isfahan. Plots kwamen zwaarbewapende Basij-agenten met moto’s het plein opgereden. Ze bezetten de omgeving. In een paar seconden stoof iedereen ijlings uit elkaar. We zagen winkeliers hun rolluiken naar beneden rollen. In een van de steegjes werd een man hardhandig gearresteerd door politie in burger. Een preventieve actie, dachten we. Of hoe het Iraanse paradijs plots snel kon omslaan in een hel.

Hulp van Europa

De kracht waarmee Iraniërs dag na dag het hoofd bieden aan het regime is bewonderenswaardig. Veel Iraniërs hopen op snelle verandering. Niet de islam is de boosdoener, wel het gewelddadige en totalitaire regime. De volkswoede zal niet snel bekoelen. Maar niemand wil een tweede Syrië.

Veel Iraniërs kijken richting Europa voor oplossingen en een uitweg. Met onze mensenrechten en liberale democratie als beste exportproducten kunnen we mee het verschil maken. Door als EU gerichte sancties te nemen tegen het regerende establishment; de huidige economische sancties op initiatief van de VS treffen vooral de gewone bevolking. Door blijvende aandacht te schenken aan de geweldloze protesten en snoeiharde repressie. Laat Iraanse stemmen aan het woord, vertel hun verhaal, monitor mensenrechtenschendingen.

Het Iraanse middenveld heeft nood aan onze onvoorwaardelijke steun. De creativiteit en vastberadenheid van Iraniërs in binnen- en buitenland zijn daarbij de grootste bondgenoten.

Ons Europese exportproduct is enkel geloofwaardig als we zelf het goede voorbeeld geven. Door de ondubbelzinnige bescherming van de mensenrechten bij ons tonen we aan Iran dat het wél kan. Door een humaan en ordentelijk asielbeleid, dat de rechten van Iraanse en andere vluchtelingen respecteert.

Wegkijken van een regime dat 85 miljoen mensen gevangenhoudt heeft geen zin. Daarvoor is Iran te belangrijk, voor het Midden-Oosten en voor Europa. Hoor je dus straks iets in het nieuws over Iran? Denk dan ook aan Amir, Mehdi en Azadeh. Denk aan Mahsa Amini. Hun stem verdient weerklank.