Hillary Clinton: ‘Gedenk Madeleine Albright door naar haar wijsheid te luisteren’

Op een late avond in 1995, in een krappe vliegtuigcabine hoog boven de Stille Oceaan, legde Madeleine Albright (1937-2022) een ontwerpversie neer van de toespraak die ik op de nakende VN-vrouwenconferentie in Peking zou houden. Ze wierp me een ferme blik toe die dictators had doen huiveren en vroeg me wat ik nu eigenlijk met die toespraak wilde.

“De grenzen zo ver mogelijk verleggen”, antwoordde ik. “Dóé dat dan,” zei ze. Vervolgens vertelde ze me hoe ik mijn argument - dat vrouwenrechten mensenrechten zijn en mensenrechten vrouwenrechten - kon aanscherpen. Dat was Madeleine: altijd recht naar de kern van de zaak. Ze heeft haar hele leven de grenzen verlegd.

Voor Bill, voor mij en voor al haar vrienden overal ter wereld is het heengaan van Madeleine Albright een pijnlijk persoonlijk verlies. Ze was onstuitbaar: verduiveld geestig, stijlvol en altijd te vinden voor avontuur en plezier. Het is ook een verlies voor ons land en voor de democratie, net nu die wereldwijd en in de Verenigde Staten zo ernstig wordt bedreigd. Vandaag meer dan ooit zouden we Madeleines heldere stem kunnen gebruiken, haar scherpe visie op een gevaarlijke wereld, haar onwankelbare geloof in de kracht van het Amerikaanse ideaal en de universele aantrekkingskracht van vrijdom en democratie. We kunnen haar gedenken door naar haar wijsheid te luisteren.

Milosevic en Poetin

In de jaren 1990, toen mijn man Madeleine tot ambassadrice bij de VN en later tot minister van Buitenlandse Zaken benoemde, stond zij oog in oog met de Servische dictator Milosevic. Mede dankzij haar maakten de Amerikaanse macht en het NAVO-bondgenootschap een eind aan de brutale oorlog in Bosnië en de etnische zuiveringen in Kosovo.

Zij zag de chronisch onderschatte Russische president Poetin als wat hij was en is: een doortrapte autocraat die Ruslands verloren imperium wil herstellen, een gezworen vijand van de democratie. In een column in The New York Times die op 23 februari verscheen (24/2 in De Morgen, red.) waarschuwde ze dat een invasie van Oekraïne een “historische fout” zou zijn die Rusland “diplomatiek zou isoleren, economisch verlammen en strategisch kwetsbaar maken tegenover een sterker, eendrachtiger westers bondgenootschap”. Ze had gelijk.

Madeleine was een vrouw van de daad, vooral in haar strijd tegen onrecht. Ze begreep dat alleen de macht van de VS tussen een op regels gebaseerde wereldorde en het bewind van het zwaard stond. Maar ze was nooit snel of lichtzinnig met het gebruik van geweld. Madeleine was in de eerste plaats diplomaat, bereid om zelfs met de hatelijkste tegenstander te praten als er kans op vrede was. In 2000 was zij de eerste Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken die naar Noord-Korea reisde, waar ze twaalf uur lang met dictator Kim Jong-il onderhandelde. Zoals ze vaak zei, was haar historisch referentiekader München en niet Vietnam, zodat ze zich scherp bewust was van de risico’s van niets doen. Vandaag, in de opkomende vloed van autoritarisme, niet alleen in Oekraïne maar overal ter wereld, is dat een les die we niet mogen vergeten.

Na het eind van de Koude Oorlog hielp ze als minister van Buitenlandse Zaken Polen, Hongarije en de Tsjechische Republiek in de NAVO te verwelkomen. Jaren later vroeg ik haar om in opdracht van de regering Obama een internationale commissie voor te zitten die de missie van de NAVO een nieuwe invulling zou geven. Madeleine had de historische trauma’s van Europa aan den lijve ondervonden en begreep het cruciale belang van de alliantie voor de vrede, de vrijheid en de eenheid van het continent. Ze zag de NAVO als een politiek bondgenootschap, meer dan een militair pact: een garantie van democratie in landen die zich nog maar net van het autoritarisme hadden bevrijd.

Verlangen naar onafhankelijkheid

Madeleine verwierp de kritiek die we vandaag opnieuw horen, dat de uitbreiding van de NAVO een nodeloze provocatie van Rusland was en dat die nu verantwoordelijk zou zijn voor de invasie van Oekraïne. Dat argument is blind voor de eeuwenlange pogingen van Rusland om zijn buren te overheersen. Madeleine zou eraan toevoegen dat het ook de verzuchtingen en het verlangen naar onafhankelijkheid verloochent van de voormalige landen van het Sovjetblok, die hun ketens hebben afgeworpen, kwetsbare democratieën hebben opgebouwd en zich met reden zorgen maken over het Russische revanchisme.

De fundamentele waarheid die Madeleines visie onderbouwde, is dat de kracht van Amerika niet alleen voortkomt uit onze militaire en economische macht maar ook uit onze kernwaarden. In 1995 vertelde ze mij een verhaal dat me blijft inspireren. Ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog bezocht ze delen van de Tsjechische Republiek die in 1945 door Amerikaanse troepen waren bevrijd. Op haar doortocht zwaaiden veel mensen met Amerikaanse vlaggen en het viel haar op dat sommige vlaggen slechts 48 sterren telden, het aantal staten in 1945. Ze waren tientallen jaren oud: het bleken vlaggen te zijn die de GI’s een halve eeuw voordien hadden uitgedeeld. De Tsjechen hadden ze in al die jaren van de Sovjetoverheersing verborgen gehouden en van generatie op generatie doorgegeven, als belichaming van hun hoop op een betere en vrije toekomst.

Madeleine begreep dat maar al te goed. Tot het eind van haar leven koesterde ze haar eerste blik op het Vrijheidsbeeld, toen ze als elfjarige vluchteling op de S.S. America de haven van New York binnenvoer. Ze zou blij geweest zijn met de aankondiging van president Biden vorige donderdag, dat de VS tot 100.000 Oekraïense vluchtelingen zullen opvangen. En ze zou ons aansporen nog meer te doen als antwoord op deze humanitaire nachtmerrie. Ze zou ons waarschuwen, in haar eigen woorden, voor “de narcistische morele onverschilligheid waarin het fascisme bloeit”. En ze zou ons aanzetten om voor vrijheid, mensenrechten en democratie te blijven ijveren. Laten we naar haar wijsheid luisteren.

Hillary Clinton © 2022 The New York Times Company