Het rommelt weer bij de banken

Koen Schoors is econoom en hoogleraar aan de Universiteit Gent. Zijn column verschijnt maandelijks.

Credit Suisse heeft zichzelf de laatste jaren in diepe nesten gewerkt. Dat heeft de bank grotendeels aan zichzelf te wijten. In elk stinkend potje dat de laatste jaren openging leek de bank wel een vinger te hebben. Belastingontduiking, check; ontwijken van economische sancties, check; witwassen van maffiageld, check; fraude ten opzichte van klanten, check; spionagetactieken toepassen op eigen personeel, check. De reputatie was al een tijdje grondig om zeep en de bank was al van plan om de armlastige investeringsbank, waar de meeste schandalen plaatsvonden, af te splitsen van de rest van de bank.

Het werd pas een levensgroot probleem voor de aandeelhouders van Credit Suisse toen de spaarders van twee Amerikaanse banken, Silicon Valley Bank en Signature Bank, in paniek sloegen en hun geld massaal begonnen af te halen. Dit leidde razendsnel tot het faillissement van de betrokken banken en deed ook in Europa de alarmbellen afgaan. Toen de Saudische grootaandeelhouder publiekelijk verklaarde niet meer te willen investeren in de bank, ging het hek van de dam en zaten we plots met een regelrechte run op een globale systemische bank.

We weten niet precies hoeveel geld er de laatste weken werd afgehaald uit Credit Suisse, maar het geld stroomde in elk geval snel genoeg weg om de liquiditeitslijn van 50 miljard Zwitserse frank (nagenoeg evenveel euro), die de Zwitserse nationale bank eerder verschafte, uit te putten. Dit weekend werd er daarom inderhaast besloten tot een overname van Credit Suisse door land- en sectorgenoot UBS voor 3 miljard Zwitserse frank. Daarbij werd ook overeengekomen dat de Zwitserse nationale bank een liquiditeitslijn van 100 miljard Zwitserse frank ter beschikking zou stellen. Dit zou dan moeten volstaan om het bloeden te stelpen en het vertrouwen te herstellen.

Maar het valt af te wachten of een fusie de juiste weg is. Op zich biedt de overname van Credit Suisse door UBS immers geen oplossing voor de onderliggende problemen van de bank. Als je een rotte appel in een mand gezonde appels legt, dan begint de rotte appel niet vanzelf weer te blozen. Integendeel. Laat de rotte appel liggen en hij steekt de hele mand aan. Het medicijn van een fusie zou zo erger kunnen worden dan de ziekte. Net daarom beslisten we in 2008 en 2011 om de rotte stukken Fortis en Dexia weg te snijden en ze in een bad bank te stoppen. Maar misschien ligt het niet zozeer aan rotte activa als wel aan het rot gedrag van een aantal beslissingsnemers.

Het is hallucinant wat sommige managers bij Credit Suisse hebben uitgevreten. Hebben ze dan niets geleerd uit de crisis van 2008? Dat valt te bezien. Onderzoek toont aan dat bankiers, financiële managers en investeerders die 2008 aan den lijve hebben ondervonden een pak voorzichtiger zijn en minder risico nemen. Maar voor de late dertigers die vandaag in investeringsbanken de dienst uitmaken is 2008 iets waarover ze hebben horen vertellen, de prehistorie als het ware. Maar hun eigen ervaring heeft hun geleerd dat geld gratis is en de risico’s beperkt zijn. En zo draait de geschiedenis nog maar eens een rondje.

Dit brengt ons bij de functie van regulering. Regels zorgen ervoor dat we ons gedrag bijstellen in functie van de fouten uit het verleden. Ze zijn maar zoveel waard als de supervisor die ze afdwingt en dat bleek in Zwitserland dus dik tegen te vallen.

Het grootste slachtoffer is daarom de reputatie van het Zwitserse financieel systeem. De Zwitserse reputatie van verstandig financieel beheer, degelijk toezicht op de regelgeving en saaie standvastige stabiliteit ligt aan diggelen. De wereldwijde schare van succesvolle belasting-minimaliserende ondernemers, malafide maffiabazen, kunstsmokkelaars, drugshandelaars en corrupte autocraten, wier vermogen in Zwitserland een warm welkom kreeg, zal allicht niet zo goed slapen. Maar vooral de positie van Zwitserland als een belangrijke spil van het wereldwijde financiële systeem van vermogensbeheer heeft een flinke deuk gekregen.

In Europa lijkt de schade voorlopig mee te vallen. In de VS werden de regels onder Trump afgebouwd, in Zwitserland was de supervisie laks. Maar in de eurozone bleven de regels stug en gebeurde de afdwinging van de regels consequent. De banksector heeft collectief steen en been geklaagd over de inflexibele houding van de Europese banksupervisoren. Maar het resultaat van al die extra controles en buffers is wel dat het Europese banksysteem beter bestand blijkt tegen grote financiële schokken, en daar worden we uiteindelijk allemaal beter van. Houden zo!