Het lijkt erop dat we in 2023 in de richting van normale rentevoeten zullen evolueren

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

Na tien jaar met rentevoeten van minder dan 1 procent werd in 2022 een nieuwe periode ingeluid van hogere rentevoeten. In december van vorig jaar verhoogde de Europese Centrale Bank (ECB) de basisrentevoet tot 2,5 procent en kondigde ze aan dat er nieuwe rentestijgingen op til zijn gedurende 2023. Het nieuwe jaar wordt dus het begin van een nieuwe periode van hogere rentevoeten.

We zijn het allicht vergeten maar rentevoeten van 1 procent of minder zoals we die gekend hebben gedurende het laatste decennium zijn historisch heel uitzonderlijk. Historisch ‘normale’ rentevoeten situeren zich tussen 3 en 4 procent. De eerste tien jaar van de eurozone was zo’n normale periode met een gemiddelde basisrentevoet van 3,1 procent. Het lijkt erop dat we in 2023 in de richting van normale rentevoeten zullen evolueren.

Wat is een normale rentevoet? De vuistregel van de economen is dat die zich situeert tussen 3 en 4 procent. Ze komen tot die regel door de verwachte inflatie (2 procent) op te tellen met de reële groei van het bbp (1 à 2 procent). Die laatste geeft een indicatie van het gemiddelde reële rendement van investeringen in een economie. De normale rentevoet weerspiegelt dus wat een investering gemiddeld zal opbrengen, rekening houdend met de inflatie.

Cruciaal is dus de inflatie. Als de ECB erin slaagt de inflatie snel in te tomen en terug te brengen tot 2 procent, dan mogen we verwachten dat de rentevoeten opnieuw zullen fluctueren rond de 3 à 4 procent. Als de ECB er echter niet in slaagt de inflatie terug te dringen, of daar heel veel tijd voor nodig heeft, dan krijgen we waarschijnlijk nog hogere rentevoeten. De ECB zal zich dan verplicht voelen om de rentevoet nog meer op te trekken om het inflatiemonster klein te krijgen.

Wat wordt het? Ik weet het niet. Er zijn vele scenario’s mogelijk. Het is niet uitgesloten dat de dalende prijzen van gas en ruwe olie relatief snel zullen doorsijpelen in de prijsindex en zo de inflatie zullen drukken. Maar het is evenzeer mogelijk dat nieuwe ontwikkelingen in de oorlog de energieprijzen opnieuw de lucht injagen en/of de loon-prijsspiraal niet onder controle komt. Het gevolg is dan dat de inflatie nog lang zal blijven hangen op een niveau dat de ECB dwingt om de rentevoet boven het normale peil te stuwen.

Wat het ook wordt, hogere rentevoeten zijn onvermijdelijk en eigenlijk ook gewenst. Dat kan raar klinken uit de pen van iemand die gedurende vele jaren het beleid van lage rente heeft toegejuicht. In feite is daar niets raars aan. Na de financiële crisis van 2007-2008 en later tijdens de pandemie was er een acuut gevaar voor een deflatoire spiraal. De economie werd gegrepen in een vicieuze cirkel van dalende vraag en productie. Die moest gestopt worden en daar zijn de centrale banken in geslaagd door de rentevoeten tot nul te drukken.

Nu is dat deflatoire gevaar geweken en hebben we paardenmiddelen van 0 procent rente niet meer nodig. We moeten opnieuw gaan leven met normale rentevoeten. Want laat het duidelijk zijn: lange periodes met rentevoeten van 0 procent zijn niet goed voor de economie. Er zijn daar verschillende redenen voor.

Als de rentevoet 0 procent is worden te veel investeringsprojecten geselecteerd die op lange termijn niet renderend zijn. Als je kunt lenen aan belachelijk lage rentevoeten zullen projecten gefinancierd worden met een belachelijk laag rendement. Als dan later de rentevoet stijgt en de projecten geherfinancierd moeten worden, dan vallen ze door de mand. Met veel leed en veel verlies omdat menselijk kapitaal verloren gaat.

Hetzelfde geldt voor bedrijven. Sommige hebben geen of te lage winstgevendheid en hebben geen toekomst. In een regime van superlage rentevoeten kunnen die bedrijven toch nog financiering krijgen. De illusie ontstaat dat die bedrijven levensvatbaar zijn terwijl ze dat niet zijn. Het gevolg is dat te veel arbeid en kapitaal verankerd blijven in bedrijven zonder toekomst.

Ten slotte leiden te lage rentevoeten tot buitensporig speculatief gedrag. Het geld is gratis. De verbeelding van velen slaat dan op hol. Ze werpen zich in beleggingen waarvan de verwachte rendementen vooral gebaseerd zijn op wilde verhalen. Verhalen van fantastische nieuwe technologieën die de wereld grondig zullen veranderen of verhalen van geniale ondernemers die al wat ze aanraken in goud veranderen. Gratis geld leidt tot zeepbellen en tot veel verdriet na de crash.

We gaan dus betere tijden tegemoet. Gelukkig nieuwjaar.