Het kapotte telraam van de Wetstraat-watchers

Wat waren ze voortvarend, nodeloos naïef zelfs, de Wetstraat-watchers die ons vele maanden geleden vijf verkiezingsloze jaren beloofden. Het begon al in de herfst van 2013. Carl Devos schreef in De Morgen dat na de stembusslag van 25 mei 2014 een historisch lange tijd zonder verkiezingen zou aanbreken (9 september 2013). Een zee van tijd voor ware politieke moed lag vóór ons. Gelukkig maar, zei Liesbeth Van Impe, hoofdredacteur politiek van Het Nieuwsblad (14 september). Het zou nu "vijf jaar lang eens niet over campagnes moeten gaan, maar over regeren". Eens 25 mei voorbij zongen alle politieke redacties datzelfde vrolijke deuntje.

Maar nu, we zijn bijna twee jaar verder, hoor je vooral treurliederen. Devos vindt vandaag dat de CD&V, gejaagd door de wind van de lokale verkiezingen van 2018, de unieke kans op moedig besturen verkwanselt. "En dat voor een paar procentpunten. Wat een teleurstelling" (DM 7/3). "Verkiezingskoorts", schreef Van Impe, "is een chronische ziekte geworden in de Wetstraat. 2018 kondigt zich nu al aan als een strijd op leven en dood" (26/1/2016).

Men had het kunnen weten. De lokale verkiezingen van 2018 stonden niet eens op het telraam van de commentatoren. Even vergeten misschien? Dat niet alleen. In ons land start elke campagne zo'n anderhalf jaar voor de verkiezingsdag - met berichten over lijsttrekkers, analyses en voorspellingen, nieuwtjes en roddels, gestook tussen coalitiepartners. Het was dus te verwachten dat we eind 2016 al in campagnemodus zouden zijn. Nog veel vroeger dus. En het wordt nog erger. In oktober 2018 staan we op acht maanden van de nieuwe moeder van alle verkiezingen, in juni 2019 is dat. En al die tijd zullen de driemaandelijkse of zesmaandelijkse peilingen, echte stressbommen zijn het, voor opwinding hebben gezorgd. Vijf verkiezingsloze jaren? Die zijn in lucht opgegaan.

De sleutelvraag is niet waarom de commentatoren zich hebben vergist. Wel waarom een electorale dwangneurose de politieke klasse teistert. En dat voor een paar procentpunten, jammerde Carl Devos. Maar daar zit juist, anders dan hij denkt, het probleem. Het partijlandschap is danig versplinterd. In Vlaanderen hangen CD&V, sp.a en Open Vld rond de 15 procent, iets erboven of iets eronder. Voor Groen en Vlaams Belang ligt zelfs de lat van 10 procent nog te hoog. Federaal zijn zij alle vijf ware minipartijen. Dat betekent dat de geringste electorale terugval zware gevolgen kan hebben bij de zetelverdeling en de coalitievorming. Daardoor staren de meeste politici onrustig, onzeker en verkrampt naar de volgende afspraak met de kiezer.

En die maakt het, met zijn of haar wispelturigheid, nog zenuwslopender. In de tijd van de verzuiling, tot de vroege jaren tachtig, was partijtrouw vanzelfsprekend. De politieke arm van de socialistische familie, bijvoorbeeld, zag men als de oom met veel macht. Kiezen voor de SP maakte deel uit van je identiteit. Dat is, samen met de zuil, verloren gegaan. Monogamie is door vele kiezers vervangen door polygamie. De jojoënde burger is dus mee verantwoordelijk voor de chronische verkiezingskoorts.

Een andere ziekteverwekker ligt in de wereld van de media. Zij drijven met hun peilingen, ersatzverkiezingen zijn het, de nervositeit geregeld op. Langlopende campagnes produceren bovendien goedkope kopij voor de krant, de radio en de televisie. En emotie is nooit ver weg. Die aanpak, zo zeggen de managers van de pers, levert lezers en luisteraars en kijkers op. Commercie dus. Maar dat niet alleen, zo is te vrezen. Die trend doet ook vermoeden dat sommige journalisten en commentatoren de mentale ingesteldheid van de beroepspolitici hebben verinnerlijkt. Zij lijden in hun omgang met verkiezingen aan hetzelfde gebrek aan relativering. In dat geval vervaagt de kritische afstand die elke redactie zou moeten in acht nemen. Zo ontstaat een risico dat Bart Eeckhout, politiek commentator bij deze krant, ooit tekende als het gedaas van het "media-politieke complex dat met zijn satellieten de Wetstraat-stolp bevolkt" (30 december 2013).

Vorige week schreef diezelfde Eeckhout: "Erger is dat al dat gedaas ook leidt tot slecht bestuur - blijkens de falende federale begrotingspolitiek" (7 maart). De politici worstelen, anders gezegd, met wat een devil's choice heet. Er is ongetwijfeld het besef dat de overheidsschuld, de vergrijzing, de klimaatwijzigingen... om langlopende ingrepen roepen. Dat kan alleen als de horizon veel verder reikt dan de volgende stap naar de stembus. Maar diezelfde ingrepen zullen noodgedwongen de kiezers pijn doen. Daar houden zij niet van. En dus riskeren de partijen nog meer vet te verliezen. Het heeft iets ironisch. Verbeten vechten om elke stem - om met de winst eindelijk de bakens te kunnen verzetten. Maar de dreigende slagschaduw van de volgende verkiezingen laat niet toe om de zuur verworven macht om te zetten in duurzaam beleid. Zo doet die macht denken aan monopoliegeld: het brengt niets op.