Het is moeilijk om met alle ellende in de wereld geen klein Schopenhauertje te worden. Deborah James bewijst zijn ongelijk

Alicja Gescinska is schrijfster en filosofe verbonden aan de Universiteit van Buckingham. Ze is vicevoorzitter van PEN Vlaanderen en VUB Fellow. Haar column verschijnt tweewekelijks.

Eind vorige maand stierf in Woking, Surrey, Deborah James. Ze was veertig en laat een man en twee jonge kinderen na. De ellendige nieuwsberichten vliegen ons onafgebroken om de oren – Oekraïne, economische malaise, klimaatcrisis, een pandemie die nog lang niet voorbij is – en toch werd ik op een eigenaardige manier erg aangegrepen door het nieuws van James’ overlijden.

De kans is groot dat haar naam u niets zegt, en dat haar lotgevallen u de voorbije jaren volledig ontgaan zijn. Nochtans was haar dood in Engeland voorpaginanieuws. Boris Johnson noemde James een absolute inspiration (of dat bij monde van Johnson een compliment is, is een andere zaak). The Duchess of Cambridge en prins William prezen James om haar moed en voorbeeldrol. Het regende dus steun- en lofbetuigingen aan de andere kant van het kanaal.

Een cynicus denkt misschien gauw: ach, over de doden niets dan goeds. En toch. Bij James werd vijf jaar geleden kanker vastgesteld. Darmkanker. De diagnose was meteen de ergst mogelijke. De dokters gaven haar aanvankelijk niet eens een jaar. Ze had constant chemotherapie nodig om de groei van de kanker tegen te gaan. Een tragisch lot en een tristesse om moedeloos bij te huilen. Maar dat was niet wat James deed.

De voormalige leerkracht begon een grootschalige campagne om de bewustwording inzake darmkanker te vergroten. Ze eigende zich een opvallende bijnaam toe, en werd ‘Bowelbabe’. Ze begon geregeld columns voor The Sun te schrijven. Ze maakte voor de BBC een podcast: You, me and the Big C. En op Instagram volgden meer dan een miljoen mensen haar reilen en zeilen.

James werd een ‘eenvrouwssensibiliseringscampagne’. De naambekendheid van Bowelbabe nam almaar toe. En de even simpele als substantiële slogan ‘Check your poo’ die James gebruikte, werd gemeengoed en dook steeds vaker op openbare plaatsen op. Winkels als Tesco begonnen een samenwerking met James en zorgden ervoor dat mensen gratis ‘een pakje’ konden achterlaten in de winkel. Naar je stoelgang kijken en die laten onderzoeken is cruciaal om darmkanker tijdig op te sporen. Maar er rust volstrekt onnodig een gevaarlijk stigma op.

Wat James in Engeland heeft gedaan om dat stigma te bestrijden, is van onschatbare waarde. Wat wel te kwantificeren is, is het geld dat James in de laatste jaren van haar leven inzamelde: 8,3 miljoen euro! Dat geld ging naar kankeronderzoek en naar de vermaledijde NHS, die er levensreddende apparatuur mee kon kopen. Dat is, me dunkt, wel een loftuiting van premiers, prinsen en prinsessen waard.

En dat is niet alles. Wat me zo treft – of trof – aan de verhalen van James, is dat ze steeds weer bruisten van het optimisme en de levensvreugde. De moeilijkste momenten in het leven zijn vaak de mooiste en de meest zinvolle. Geconfronteerd met het slechtste in het leven komt het beste in de mens naar boven.

Het is moeilijk om met alle ellende in de wereld geen klein Schopenhauertje te worden. De Duitse filosoof was het vleesgeworden pessimisme: de wereld is een hel, er is geen vrouw die deugt, het leven is een zinloze slingerbeweging tussen pijn en verveling. Mensen als James – of beter: Dame Deborah (toen ze in mei aankondigde dat ze nog maar enkele weken had, zocht prins William haar thuis op en werd ze opgenomen in de Order of the British Empire) – bewijzen Schopenhauers ongelijk.

Een Amerikaanse priester zei ooit: “God houdt van gewone mensen, daarom heeft hij er zoveel van gemaakt.” De reden daarvoor is simpel: dag in, dag uit doen gewone mensen buitengewone dingen. Over de metafysische basis van die uitspraak valt te discussiëren, maar anders is het met de morele betekenis. Er schuilt een grote waarheid, een hoopvolle boodschap en een cruciale levensles in: je hoeft geen superheld te zijn om goede daden te doen.

Een hopeloze cultuur- of toekomstpessimist staart zich blind op de misère die onvermijdelijk op ons dak valt. Maar hoop is meer dan een moment van zelfbegoocheling. Hoop is geen passieve verwachting, maar een actief streven, zodat de dag van morgen beter wordt dan die van vandaag. In de duisternis van alle ellende een sprankje hoop proberen te zijn, is dat geen synoniem voor de zin van ons mens-zijn zelf? Het is aan ons om dat sprankje licht van Dame Deborah James verder te dragen. Of zoals ze zelf in haar laatste bericht op sociale media zei: “Heb intens lief, koester een rebelse hoop, en check your poo – it could just save your life.”