Het is inderdaad tijd voor excuses aan Congo

Maandag stelde een groep experts van de Verenigde Naties dat mensen van Afrikaanse origine in ons land vaak racistisch worden behandeld, iets wat spijtig genoeg algemeen bekend is. Verrassender was dat ze een directe link legde tussen het racisme en de lichtzinnige omgang van ons land met zijn koloniaal verleden. Meer bepaald vinden de experts dat het feit dat België Congo nooit zijn excuses heeft aangeboden een normale omgang met mensen van Afrikaanse origine in de weg staat.

Uitgerekend het feit dat die VN-uitspraken velen verrast en sommigen zelfs stoort, levert het bewijs dat er een probleem is. We horen vaak mensen het kolonialisme goedpraten met de redenering dat toen tenminste alles werkte in Congo en dat als er gruweldaden zijn geweest, dat ten tijde van de Congo Vrijstaat (1885-1908) gebeurde, en niet in Belgisch Congo (tot 1960). Deze argumenten zijn niet alleen onjuist, ze gaan bovendien ook voorbij aan de essentie van het kolonialisme.

Het was niet toevallig dat veel Congolezen vonden dat Patrice Lumumba als premier bij de onafhankelijkheidsceremonie op 30 juni 1960 eindelijk de waarheid sprak en hun frustraties en vernederingen vertolkte. Hij sprak over “dwangarbeid in ruil voor lonen die veel te laag waren om voldoende te kunnen eten, om ons waardig te kleden of te wonen of om onze kinderen als dierbaren op te voeden. Wij hebben spot, beledigingen, slagen gekend die we ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds moesten ondergaan, omdat wij ‘negers’ waren.” Het was onder meer omwille van deze speech dat Lumumba enkele maanden later onder goedkeurend oog van België werd afgezet en vermoord.

We vergeten soms dat kolonialisme niet zomaar de bezetting en uitbuiting van een ander land is. Het werd ideologisch en filosofisch ondersteund door het waanidee dat blanke Europeanen in alle opzichten superieur waren aan Afrikanen, Arabieren, Indianen en Indiërs. In zijn boek Orientalisme uit 1978 toont de Amerikaans-Palestijnse academicus Edward Said aan hoe dat idee zeer breed werd gedragen in Europese politieke, academische en literaire kringen. En ja, het zijn ideeën die nog steeds bestaan.

Nog steeds wordt ons aangeleerd dat beschaving en rationalisme in essentie Europees zijn. We geloven nog steeds in de 19de-eeuwse mythe dat er een rechte lijn loopt van de Griekse en Romeinse cultuur, via de renaissance en de verlichting, naar wat vandaag de Europese Unie is. Essentiële bijdragen vanuit Afrika, de islamitische wereld, Perzië, Indië en China worden nog steeds niet erkend. Evenmin wordt erkend dat Europa nooit zo welvarend en machtig had kunnen worden zonder de enorme plundering van alle andere continenten.

Kortom, de erfenis van het kolonialisme en het imperialisme zitten nog steeds diep in onze mens- en wereldvisie gebakken. Ze bepalen nog steeds hoe we andere volkeren en culturen met een zekere minachting bekijken. De ‘postkoloniale studies’ die na het verschijnen van Saids Orientalisme op gang kwamen, waren slechts een eerste stap in wat ik ‘de grote rechtzetting’ zou willen noemen. Maar ook België heeft hierin als land een belangrijke rol te spelen.

Excuses voor ons koloniaal verleden zijn goed, maar onvoldoende. Toen voormalig premier Guy Verhofstadt het Rwandese volk zijn excuses aanbood en erkende dat ons land fouten had gemaakt waardoor de genocide van 1995 mogelijk werd gemaakt, was dit niet gratuit. Aan de basis van die excuses lag de parlementaire Rwanda-commissie die de rol van België tot in de details had bestudeerd. Het Belgische koloniale verleden in Congo vraagt minstens een gelijkaardig, diepgaand onderzoek. Er zijn immers nog te veel onbeantwoorde vragen. Een van die vragen is hoeveel doden er zijn gevallen in die tachtig jaar. Sommigen spreken van 3 miljoen, andere van 15 miljoen. Was het een genocide of niet?

Kortom, na de verkiezingen is het perfecte moment om een Congo-commissie in het leven te roepen, waarin de geschiedenis van het Belgisch kolonialisme in alle ernst onder de loep wordt genomen. Na dat rapport zijn zonder twijfel excuses op hun plaats, alsook beslissingen over wat te doen met standbeelden en namen van pleinen en straten.

Geen enkel Europees land heeft het tot vandaag aangedurfd om zijn koloniaal verleden diep in de ogen te kijken, het in alle facetten te onderzoeken en daaruit conclusies te trekken. Het zou België sieren om hierin de leiding te nemen. Het kan risico’s inhouden, dat klopt. Maar uiteindelijk zullen er toch twee winnaars zijn: de waarheid en onze samenleving.