Het Europese vaccinfiasco is niet te wijten aan een paar slechte leiders

De Verenigde Staten kunnen veel leren van de Europese beleidssuccessen, zeker in de gezondheidszorg. Elk rijk Europees land heeft een universele ziekteverzekering en geeft veel minder uit dan wij, ook al zijn tientallen miljoenen mensen in ons Amerikaans systeem niet verzekerd. En alles wijst erop dat de algemene kwaliteit van de zorg heel goed is. Zo leven de Fransen gemiddeld vier jaar langer dan de Amerikanen.

Maar op dit cruciale ogenblik in de Covid-19-saga, op het moment dat nieuwe vaccins eindelijk een realistisch perspectief op een terugkeer naar het normale leven bieden, begaat de Europese Unie de ene na de andere blunder. De vaccinatie ging traag van start; verhoudingsgewijs hebben Groot-Brittannië en de VS ongeveer drie keer zoveel dosissen toegediend als Frankrijk of Duitsland. En nog altijd gaan EU-landen de helft trager dan wij in de VS.

Fiasco

Het Europese vaccinatiefiasco zal bijna zeker leiden tot duizenden onnodige sterfgevallen. Het probleem is dat het hier niet gaat om geïsoleerde gevallen, een paar ongelukkige beslissingen door een paar slechte leiders. Nee, de gebrekkige aanpak lijkt te wijzen op fundamentele tekortkomingen op het vlak van instellingen en attitudes – waaronder dezelfde bureaucratische en intellectuele stroefheid die de eurocrisis van tien jaar geleden veel erger maakte dan nodig.

De details van het Europese fiasco zijn complex. Maar de rode draad lijkt te zijn dat de Europese leiders niet alleen risico’s schuwden, maar vooral de verkeerde risico’s schuwden. Ze vreesden dat ze de farmabedrijven te veel zouden betalen, of dat ze geld zouden uitgeven aan vaccins die achteraf ineffectief zouden blijken of gevaarlijke neveneffecten zouden hebben.

En dus beperkten ze die risico’s door de aankoopprocedures uit te stellen en te negotiëren over prijzen en toelatingen. Ze leken zich veel minder zorgen te maken over het risico dat veel Europeanen ziek zouden kunnen worden als de vaccinatie te traag werd uitgerold.

Toen ik het verhaal las van Europa’s trage vaccinatie-inspanningen, moest ik denken aan H.L. Menckens definitie van puritanisme als “de beklemmende angst dat iemand, ergens, gelukkig kan zijn”. Eurocraten lijken op vergelijkbare wijze te worden achtervolgd door de angst dat iemand, ergens – of het nu farmaceutische bedrijven zijn of Griekse werknemers in de publieke sector – misschien wel ergens mee wegkomt.

In Amerika zijn we natuurlijk veel coulanter als het gaat over winsten voor bedrijven – vaak te coulant. Maar in dit geval kwam dat ons goed uit, omdat we niet op de kleintjes letten in volle gezondheidscrisis.

Getalm

Europa heeft nog andere problemen. De vaccinatie werd uitgesteld door pogingen om te streven naar een gemeenschappelijke Europese aanpak, wat oké zou zijn als Europa zoiets als een gemeenschappelijk bestuur zou hebben. Maar dat heeft het niet. En dus talmden nationale regeringen met geneesmiddelencontracten terwijl ze wachtten op een consensus.

Bovendien eindigt het niet met de aankoop van vaccins. Je moet ze ook nog aan mensen toedienen. En niets in Europa doorstaat de vergelijking met het nationale vaccinatieoffensief dat op gang is gekomen na het aantreden van de regering-Biden.

Tegen de wetenschap

Ten slotte heeft Europa blijkbaar een probleem met wijdverspreide scepsis tegenover de wetenschap. Dat hebben wij natuurlijk ook, maar het Europese is anders, en is bijzonder schadelijk.

In Amerika komt de vijandigheid tegenover de wetenschap vooral van rechts, en vooral van religieus rechts. Ons land zit vol anti-evolutionisten, klimaatontkenners en nu ook covidontkenners – vormen van wetenschapsontkenning die je in Europa veel minder ziet. Maar andere antiwetenschappelijke attitudes, die niet zomaar te plaatsen zijn op de links-rechtsas, winnen snel terrein. Reserves om het Covid-19-vaccin te nemen, ook als het beschikbaar is, kennen wij ook. Maar het antivaccinatiesentiment lijkt alarmerend wijdverspreid in Europa, in het bijzonder in Frankrijk.

Al die problemen manifesteerden zich deze week toen enkele Europese landen het gebruik van het AstraZeneca-vaccin opschortten omdat er aanwijzingen waren dat sommige ontvangers ervan bloedklonters hadden ontwikkeld. Opnieuw waren de beleidsmakers geobsedeerd door de foute risico’s – ook al kunnen er negatieve bijwerkingen zijn, ze verbleken tegen de voordelen van massale vaccinatie.

En opnieuw slaagde Europa er niet in een coördinerende rol te spelen: Duitsland schortte AstraZeneca unilateraal op, andere landen volgden het voorbeeld uit angst dat naar hen gewezen zou worden als er iets fout zou lopen.

Zoals ik zei is het meest verontrustende aan dit fiasco dat het niet te wijten is aan een paar slechte leiders. Het is een illustratie van fundamentele tekortkomingen op het vlak van instellingen en attitudes. Het Europese project zit met een groot probleem.

© 2021 The New York Times Company