Het banksysteem is gebaseerd op vertrouwen, daarom is het heel broos

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

De ineenstorting van de Silicon Valley Bank is dan toch niet zonder gevolgen gebleken voor de Europese banken. Ondanks het feit dat de Europese regelgeving en het Europese toezicht een stuk steviger zijn dan de Amerikaanse, zijn er ook in Europa dominostenen gevallen. Eerst kwam aan het licht dat Credit Suisse een hele litanie van verkeerde managementbeslissingen heeft genomen in het verleden. De aandeelhouders dumpten het aandeel van Credit Suisse en de deposanten trokken massaal hun geld terug. Op het einde van de vorige week viel een nieuw lijk uit de kast: Deutsche Bank. Van die bank is geweten dat ze in het verleden roekeloos is geweest, vooral dan in New York waar ze aan investment banking deed en gedurende jaren de geprivilegieerde bankier was van Donald Trump. De bank heeft zich bekeerd, zegt men. En dat bevestigt ook de Duitse bondskanselier Olaf Scholz: Deutsche Bank is winstgevend en er is geen reden om zich zorgen te maken, beklemtoonde hij afgelopen vrijdag. Het feit dat hij dergelijke verklaringen aflegt, maakt duidelijk dat hij zich wel zorgen maakt.

Hoe komt het dat het banksysteem zo gemakkelijk ten prooi valt aan een vertrouwenscrisis waarbij het verlies aan vertrouwen in bank A tot een vertrouwensverlies in bank B leidt? Om hierop te antwoorden, moeten we de essentie van de broosheid van banken uit de doeken doen. Het gros van de werkmiddelen van de banken zijn deposito’s (zichtrekeningen, spaarrekeningen). Die zijn heel liquide. De deposanten kunnen deze in een oogwenk opvragen aan de bank. Tegenover deze deposito’s staan de leningen aan bedrijven en huishoudens (maar ook andere activa zoals overheidsobligaties). Die leningen liggen vast voor een lange periode, soms 20 jaar of meer, zoals voor hypotheekleningen.

Dit onevenwicht in de termijn van bankleningen en van deposito’s vormt de kern van het vertrouwensprobleem. Als alle deposanten op hetzelfde moment naar de bank lopen om hun deposito’s op te vragen, kan geen enkele bank daaraan voldoen. Ook niet de winstgevende en solvabele banken.

Die situatie heeft tot gevolg dat er twee soorten evenwichten zijn. Een ‘goed’ en een ‘slecht’ evenwicht. In het goede evenwicht hebben de deposanten er vertrouwen in dat de bank voldoende geld zal hebben om hen uit te betalen als ze dat wensen. Gevolg: de overgrote meerderheid blijft thuis en vraagt zijn deposito’s niet op. De bank kan rustig werken en geld verdienen. De deposanten hadden gelijk vertrouwen te hebben. Vertrouwen is zelfvoedend.

Maar als de deposanten geen vertrouwen hebben komen we terecht in het slechte evenwicht. Die deposanten halen dan massaal hun deposito’s uit de bank. De bank, zelfs de meest rendabele, kan er niet aan voldoen en moet de deuren sluiten. De deposanten hadden gelijk geen vertrouwen te hebben. Wantrouwen is zelfvoedend.

Vertrouwen is dus de kern van het banksysteem. Is er vertrouwen, dan is er geen vuiltje aan de lucht; is er wantrouwen, dan kan het als een kaartenhuisje ineenstorten. Dat maakt het banksysteem heel broos. Een verlies aan vertrouwen in bank A die domme dingen heeft gedaan kan dan snel overslaan naar andere banken, zelfs de meest rendabele. Dat is ook het vertrouwensprobleem vandaag.

Die broosheid van het banksysteem heeft de overheid ertoe gebracht twee dingen te doen. Ten eerste belooft de centrale bank aan de banken liquiditeiten te verschaffen als ze geconfronteerd worden met massale opvraging. Ten tweede is er een systeem van depositoverzekering ingevoerd. Als de mensen vertrouwen hebben dat die twee reddingsboeien te allen tijde gebruikt zullen worden, dan vragen ze hun deposito’s niet op. We zijn dan in een goed evenwicht.

Het vertrouwen in de bank steunt dus ook op het vertrouwen dat de overheid (de centrale bank) die reddingsboeien zal gebruiken. Welnu, toen de Silicon Valley Bank in de problemen kwam heeft de Amerikaanse centrale bank geweigerd de nodige liquiditeiten te verschaffen. Terecht of ten onrechte, maar het gevolg is dat het vertrouwen is aangetast. Om dat vertrouwen terug te vinden volstaan verklaringen niet. Als opnieuw een bank omvalt zal de centrale bank massaal geld moeten verschaffen om te bewijzen dat ze het meent.

De vraag die zich hier stelt is of er geen betere oplossing bestaat dan de huidige waar de overheid voortdurend brandweerman moet spelen om het systeem recht te houden. Ik kom op deze vraag terug in een volgende column.