Had ik het voor het zeggen, dan gooide ik die tussen-'n' in de 'prullemand'

Schrijfster Ann De Craemer heeft een taalblog op deze site. Rode draad: haar fascinatie voor taal. Van spreekwoorden tot verspreking; van kromtaal tot heerlijk helder; van Middelnederlands tot smileys. Vandaag: onze Nederlandse spelling.

In de taalkunde rockt-'n-rollt het soms meer dan u kunt bevroeden. Zo was het afgelopen week hommeles in spellingland. Anneke Neijt, hoogleraar Nederlandse taalkunde, stak het vuur aan de lont tijdens haar afscheidscollege aan de universiteit van Nijmegen, dat u hier integraal kunt bekijken of lezen. "Ik ken geen land ter wereld," aldus Neijt, "waar de spelling zo ondemocratisch en autoritair geregeld is. En dan ook nog zo ondeskundig." De Taalunie, die onze spelling vastlegt in het Groene Boekje, kreeg een genadeloze veeg uit de pan. Neijt sprak met afkeer over onnavolgbare en 'autoritaire' spellingsregels, die volgens haar niet zonder gevolgen zijn: "Zo kweek je als het ware laaggeletterden."

Over 'pan' gesproken: als voorbeeld van een "zeer ongelukkig geformuleerde regel" gaf Neijt de tussen-n in een samenstelling als 'pannenkoek'. Ze had het spottend over de "pannenkoekspelling" van na 1995 - ik nomineer 'pannenkoekspelling' nu alvast voor de Woord van het Jaar-verkiezing. "Nog steeds," zei Neijt, "kun je als neerlandicus een stortvloed van verwijten over je heen krijgen als het over dat deel van de spelling gaat."

Die verwijten zijn terecht. Spelling is altijd een afspraak, maar in het beste geval strookt die afspraak met het taalgevoel. De regel van de tussen-n kent echter zo veel uitzonderingen dat de Taalunie ze met sardonisch genoegen lijkt te hebben bedacht. U moet het zootje er hier maar eens op naslaan.

Had ik het voor het zeggen, dan gooide ik die tussen-n in de prullemand. Dus, inderdaad: prullemand - maar ook pannekoek, ziekezorg, blindestok, apestreken, flessegroen, giraffenek, huizehoog, klasseraad, koninginnehapje, mijlever. Lekker logisch, toch? Akkoord, 'huizehoog' en 'mijlever' ogen wat vreemder dan 'prullemand', maar de regel zou op zijn minst consequent zijn. Zo'n vereenvoudiging zou kinderen ook de ellende besparen om lange lijsten met uitzonderingen uit het hoofd te moeten leren. Ook daartegen gaat Neijt tekeer: onze spelling is zo complex is dat er veel kostbare schooltijd aan verloren gaat.

Wat ikzelf een hopeloos ingewikkelde regel vind die we gemakkelijk kunnen vereenvoudigen: het feit dat zowel een apostrof, een koppelteken als een trema als scheidingsteken worden gebruikt. Ruud Hendrickx, VRT-taaladviseur, riep eerder al op tot vereenvoudiging:

'Nu spellen we VRT'er met apostrof en VRT-medewerker met streepje. En in geëerd gebruiken we een trema als scheidingsteken. Vervang streepje, apostrof en trema door één scheidingsteken, bijvoorbeeld de hoge punt: VRT•er,VRT•medewerker, ge•eerd.'

Tot slot heb ik een derde voorstel om met frissere blik naar de Nederlandse spelling te kijken. Het Groot Dictee der Nederlandse Taal krijgt jaarlijks veel aandacht. Bij het publiek leeft de indruk dat wie daar goed scoort, ook automatisch sterk is in taal. Dat is écht niet per se het geval. Vaak kunnen goede spellers vooral goed lijstjes blokken, of, zo u wilt, het hele Groene Boekje van achteren naar voren debiteren. Het Groot Dictee kan best amusant zijn op een grijze decemberavond, maar steeds meer vind ik het een Groot Rariteitenkabinet der Nederlandse taal. Ben je een taalvirtuoos omdat je - zie de meest recente editie - woorden als linkmiegels, hachee en breliaans juist kunt spellen?

Professor Neijt heeft gelijk: nog steeds gaat op scholen te veel aandacht naar de uitzonderingen op de uitzonderingen van onze spelling. Zo kweek je inderdaad als vanzelf laaggeletterden, en bovenal: liefde voor de taal wakker je er niet mee aan. Laat jongeren in plaats van uitblinken in uitzonderingen, bijvoorbeeld de populaire hashtag #woordliefde ontdekken, en laat hen elke Nederlandse les een aantal van hun favoriete woorden tweeten. Organiseer daarna op een grijze decemberavond het Groot Woordliefdespel der Nederlandse Taal, en laat muzikanten en dichters met die woorden onvergetelijke teksten maken. Dan, ja, dàn zou het woord taalvirtuoos veel meer op zijn plaats zijn.