Grotere bedragen en langere lijntjes: hoe gokken lijkt op cocaïneverslaving

Het valt toe te juichen dat er na jarenlang gepalaver eindelijk een verbod op gokreclame komt. Dat daarvoor een juridische kunstgreep nodig is wegens gebrek aan politieke consensus is dan weer ronduit verbluffend.

Enkele inzichten vanuit mijn vakgebied. De ontregeling van hersennetwerken van iemand met pakweg een ernstige cocaïneverslaving vertoont grote gelijkenissen met deze van iemand met een ernstige gokverslaving. Eén: naarmate de verslaving vordert, is er steeds meer nodig voor dezelfde ‘kick’: langere lijntjes, grotere bedragen.

Twee: stimuli die geassocieerd zijn met het verslavingsgedrag (foto’s van wit poeder, video’s van hysterische slotmachines) veroorzaken een steeds sterke activatie van netwerken die betrokken zijn bij automatisch gedrag – doen zonder denken, zeg maar – wat gepaard gaat met een steeds grotere drang om te gebruiken of te gokken. Het is wat naïef te denken dat waarschuwende boodschappen van het genre ‘Stop! Don’t do drugs!’ of ‘Heb je meer uitgegeven dan je voor ogen had?’ veel zoden aan de dijk zetten, want die doen een beroep op ons reflectieve vermogen, dat bij ernstige verslaving buitenspel gezet wordt door compulsief in gang gezet gedrag.

Vanuit dit inzicht zijn ontradingscampagnes tegen drugsgebruik al enige tijd ontdaan van beeldmateriaal van spuiten, pillen en andere parafernalia, aangezien ze typisch meer drang tot gebruiken teweegbrengen dan wat anders. Teksten als ‘Roken brengt de gezondheid ernstige schade toe’ zijn ook een stuk minder effectief dan schrikwekkende of walgelijke foto’s op pakjes sigaretten, die rechtstreeks emotioneel appelleren in plaats van tevergeefs tot denken te stemmen.

De neurobiologische overeenkomsten tussen mensen met een verslaving aan middelen en mensen met een verslaving aan gokken zijn dermate groot dat deze problemen zijn ingedeeld in dezelfde rubriek van het psychiatrische classificatiesysteem DSM-5 – gokken is in die zin de enige ‘erkende gedragsverslaving’. Maar blijkbaar zijn er beleidsmakers die er toch vrede mee hebben dat kwetsbare mensen blootgesteld worden aan campagnes die ontworpen zijn om bovenstaande mechanismes te gelde te maken.

Het treft mij als bijzonder cynisch dat daarbij de financiële belangen van professionele sportploegen met miljoenenbudgetten ingeroepen worden als argument. Hoewel gokverslaving voorkomt in alle lagen van de bevolking, is het risico op het ontwikkelen van pathologisch gokgedrag aanzienlijk groter voor mensen die het al niet zo breed hebben. Vergeet bovendien vooral niet dat niet alleen de gokker zelf, maar ook diens gezin vaak de zware financiële gevolgen moet dragen. Als duurzame financiering van profsport werkelijk onmogelijk is zonder gokreclame, roept dit mijns inziens ernstige ethische vragen op over de betrokken verdienmodellen.