Frans president Macron is nu veroordeeld tot parlementeren

De coalitie van president Emmanuel Macron heeft geen absolute meerderheid behaald in het Franse parlement. Doortastend regeren wordt lastig, maar niet onmogelijk. Vijf vaststellingen na de stembusslag.

1. De winnaar van de tweede ronde van de verkiezingen in de Assemblée Nationale is bekend: het Rassemblement National. De partij van Marine Le Pen haalt meer dan tien keer zoveel zetels als in 2017, bijna 30 meer dan de meest gunstige prognose stelde. Met 18 procent in de eerste ronde is het resultaat min of meer proportioneel, maar de logica van het meerderheidsstelsel maakt de zwarte golf van gisteren tot een echt exploot.

Dit geldt des te meer omdat Le Pen amper campagne heeft gevoerd afgelopen week. Haar meest herhaalde argument was dat ze een “opposition de plein droit” wou, of zestig zetels in de Assemblée. Dit laat toe om de Conseil Constitutionnel preventief te vatten om ongrondwettige gestemde teksten van het parlement te laten onderzoeken en eventueel te laten schrappen. Het is nog vroeg, maar exitpolls wijzen erop dat ofwel de kiezers van links (Nupes), ofwel die van de macronisten in het centrum (Ensemble!) thuis zijn gebleven in geval van een duel met het RN. Het ‘front républicain’ tegen Le Pens RN heeft veel minder gewerkt dan gedacht.

2. Tweede vaststelling: de centrumrechtse Les Républicains (LR) en bondgenoot UDI houden relatief beter stand dan gedacht. Macron heeft dit stemmenreservoir (samen met Zemmour) leeggezogen in de presidentsverkiezingen, waardoor Valérie Pécresse verrassend onder 5 procent van de stemmen zakte. Hetzelfde verhaal heeft zich niet afgespeeld voor de Assemblée. Postelectoraal onderzoek moet uitwijzen welke complexe redenen dit verklaren. Het lijkt logisch dat twee factoren zeker hebben meegespeeld: lokale inplanting (evident in een districtenstelsel) en betere resultaten in duels met het Rassemblement National.

3. Derde vaststelling: de coalitie met Macron, Ensemble!, haalde zondag 246 zetels binnen, ruim 40 zetels te weinig voor een absolute meerderheid. Met name de nederlaag van LREM is verpletterend: haalde de partij van Macron op haar eentje meer dan 300 zetels in 2017, dan bleven er daar nu nog 166 van over. De tussentijdse verkiezingen (gemeente, regio) hebben niet gelogen. Het macronisme is vluchtig en ongrijpbaar, gedragen door kaderleden, hoge ambtenaren en ondernemers. Het heeft geen stevige inplanting op lokaal niveau. De aanwezigheid van Edouard Philippes minipartij Horizons (centrumrechts, 28 zetels) alleen al toont hoe heel Parijs speculeert op een nieuwe herverkaveling.

Het groeperen van parlementsverkiezingen en presidentsverkiezingen in 2002 leidt voor het eerst niet tot een meerderheid voor de verkozen president. In het meerderheidssysteem betekent dit dat veel kiezers het presidentiële blok hebben weggestemd waar dat kon: au premier tour on choisit, au second, on élimine. Vertrouweling van het eerste uur Richard Ferrand (ex-PS), voormalig minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner (ex-PS) en minister van Gezondheid Brigitte Bourguignon (ex-PS) zijn gesneuveld.

De omvang van de nederlaag maakt het voor Macron en de zijnen noodzakelijk om een pact te sluiten met een grote fractie. De scores van PS (29) en groenen (EELV) (21) zijn te laag om voldoende te zijn. Het lijkt logisch dat LR de prijs opdrijft om het vertrouwen te geven aan een wankele regering. In 1988, bij de herverkiezing van François Mitterrand, is dit nodig geweest om de regering-Rocard in het zadel te hijsen. De Franse grondwet is voorzien op dit soort situaties: de regering uit het zadel lichten kan enkel bij een motion de censure die gedragen is door alle oppositiekrachten samen. Het parlement heeft slechts toegewezen bevoegdheid en de regering kan één tekst per zittingsperiode doordrukken zonder stemming (artikel 49:3 van de grondwet). Rocard gebruikte dit artikel tientallen keren en hield het drie jaar uit.

4. Vierde vaststelling: vooral La France Insoumise (LFI) van Jean-Luc Mélenchon doet een goede zaak bij het linkse Nupes-blok. De partij gaat bijna even spectaculair vooruit als het RN: van 17 naar 72 parlementsleden. De grote inhoudelijke verschillen met de PS (over de laïcité, over de kernenergie, over Europa en de NAVO), met de communisten (over kernenergie, over de laïcité) zijn niet weg. Het lijkt precair dat de communisten van Roussel (12) een eigen parlementaire fractie kunnen vormen. De Nupes treedt wellicht als een blok op in de oppositie rond koopkracht, openbare diensten en belastingen. Voor andere dossiers lijken compromissen met Macrons alliantie niet uitgesloten.

5. Frankrijk heeft geen coalitiecultuur, wat Macron af en toe betreurde in zijn eerste Quinquennat (termijn van vijf jaar). De president koketteerde een tijdje met de boekenreeks van Georgette Elgey over de Vierde Republiek (1946-1958). Onder dit regime kende Frankrijk de evenredige vertegenwoordiging en lag het zwaartepunt van de macht bij de politieke partijen, die samen in een coalitie moesten regeren. Ironisch genoeg ging de Vierde Republiek ten onder door versnippering en steeds moeilijker wordende coalities. Macron is in elk geval veroordeeld tot onderhandelen of ‘parlementeren’.